Herne Pêş hangi şairin eseri?
Kürtlerin en çok söylediği marşlardan biri olan ‘Herne Pêş‘in sözleri Mele Ehmedê Namî’ye ait. Sözleri Cegerxwîn’e ait olduğu iddia edilen Herne Pêş’i Mele Namî, ‘Neşîd û gaziya keçan’ adıyla 1948’de Til Şeîr köyünde yazmış.
Selim FERAT
Wikipedia’da, Herne Pêş, “Sözleri Cegerxwîn’a ait Kürtçe marş“ olarak geçer ve bunun „Şivan Perwer’in aynı adı taşıyan albümünde“ yer aldığı bilgisine rastlarsınız.
1997 yılında Ses Plakçılık tarafından dağıtımı yapılan ve aslı 1977’de yayımlanan Şivan Perwer’in 3’üncü CD’si (1977’de kaset) Herne Pêş adını taşıyor. 1997 yılında, aşağıdaki güftenin „Nalî’ye ve müziğinin ise Şivan Perwer‘e ait olduğu yazılı, Şivan Perwer’in Herne Pêş versiyonu:
Herne Pêş
Birayên delal hûn werin Kurdino
Bihuşta welat em herin merdino
Eger hûn nayên vana keç, em meşin
Bes e koletî serfiraz her bijîn..
Herne pêş herne pêş dewr û dem ya we ye
Welat çav li rê bendewarê me ye
Keçên nûciwan em dixwazin xebat
Me canê ciwan danî rêka welat
Dilê me ji pola gurçik bûne hesin
Bo ala rengîn hûn werin em besin
Herne pêş herne pêş dewr û dem ya we ye
Welat çav li rê bendewarê me ye
Şivan Perwer ilk kez Herne Pêş’i 1977’de bir kasette kitlelere ulaştırmış. Şimdilerde elimde bulunmayan bu kasette güftenin Cegerwxîn’e ait olduğu sonucunu, Heqi Belte’nin „Dersên Kurdî“ isimli kitabındaki yanlışlıklar üzeride duran ve Mela Ehmedê Namî’nin (1906-11.12.1975) oğlu Samî Ehmed Namî’nin eleştirilerinden çıkarıyorum. Samî Ehmed Namî:
Herne pêş, herne pêş kurdino herne pêş,
Welat çav li rê bendewarê we ye
Heger hûn neyên wa ye keç em meşîn
Bes e koletî serfiraz em bijîn
… …
Herne pêş herne pêş dem û dewra we ye
Welat çav li rê bendewarê we ye…
Sözlerinin Cegerxwîn’e ait olmadığını, bu şiirin, 1986 yılında İsveç’te ilk kez Mela Ehmedê Namî’nin ‘Daxwazname’ Dîvanında ve ‘Daxwazname’nin daha sonraki baskısının 1994’de Şam’da yayınlandığını belirtiyor. Sami Ehmed Namî’ye göre bu şiir babası Mele Ehmedê Namî tarafından 1948’de Til Şeîr köyünde yazılmış:
Neşîd û Gaziya Keçan
Birayên delal hûn werin xortino
Buhuşt e welat da’m herin merdino
Eger hûn neyên va ne keç em meşîn
Besin koletî, serfiraz da´m bijîn
Welat çav li rê bendewarê me ye
Ciwan herne pêş dewr û dem ya we ye
Eger hûn neyên va ne keç em meşîn
Besin koletî serfiraz da’m bijîn
Bibin yek bi lez xort û keç da’m herin
Ji bo serxwebûnê bi ceng û mirin
Eger hûn neyên va ne keç em meşîn
Besin koletî serfiraz da’m bijîn
Keç im, nû gihame, dixwazim xebat
Me canê ciwan da ye gorî welat
Eger hûn neyên va ne keç em meşîn
Besin koletî, serfiraz da’m bijîn
Dilê me ji pola ye gurçik hesin
Ji bo tol û doza welat em bes in
Eger hûn neyên va ne keç em meşîn
Besin koletî, serfiraz da’m bijîn
Ji Namî me zanî ko em bibne yek
Dijîn serbilind al û ol û serek
Eger hûn neyên va ne keç em meşîn
Besin koletî, serfiraz da’m bijîn
Müziğine gelince: YouTube‘de „Pirtû. Daxwazname (Neşîd û Gaziya Keşan (1), Helbest: Mele Ehmedê Namî, Helbest bi navê Ehmedê Namî“ adıyla 2:57 dakikalık bir video yayını var. Bu videoda Mele Ehmedê Namî’nin sol taraftaki fotoğrafıyla birlikte, kendi sesinden „Birayên delal hûn werin xortino, Buhuşt e welat da’m herin merdino“ ile başlayan ve „Eger hûn neyên va ne keç em meşîn, Besin koletî, serfiraz da’m bijîn“ ile biten bestesini dinleyebilirsiniz. Şiirin, Şivan Perwer doğmadan yedi yıl önce, 1948’de yazıldığını ve videoda şiiri seslendirenin 1970 yılında Mele Ehmedê Namî olduğunu düşünürseniz, Şivan Perwer, şiirin güftesini değiştirmekle kalmamış aynı zamanda Namî’den aldığı besteye kendi yorumunu katarak kitlelere aktarmış. Bir yerde kaynağı saklamış, değiştirmiş ve besteyi -Namî’nin ritmini olduğu Herne Pêş’e yansıtmış- Namî’den aldığını da belirtmekten men etmiş kendisini. Namî’nin sesinin kayıtlı olduğu videoda Sivan Perwer’in şiiri „Herne Pêş adıyla okuduğu“ notu da düşülmüş.
Herne Pêş ve sonrası
Büyük bir ihtimalle „Birayên delal hûn werin xortino, Buhuşt e welat da’m herin merdino“ peşmergelerin sosyal yaşamlarına renk katan bir mücadele şarkısıydı. Dağlardaki savaşçılara moral veren bir melodi oldu; Garê’den Kandil’e kadar büyük bir coğrafyada dolaştı durdu.
‘Kızlar’ın çağrısı’ olarak çevireceğim ‘Gazîna keçan’, kadınların mücadeleye müdahalesi olarak algılanırsa ve şiirdeki „kölelik yeter!“ Namî’nin boyunduruk altında olmaya „dur!“ çağrısı olarak anlaşılırsa Mele Ehmedê Namî, kendi döneminde bir yerde durup dönen erkek endeksli mücadele çarkının temel öğesinin kadınlar olduğunun altını çizmiş ve sarı kırmızı yeşil renklere bir de ‘Mor’ rengi katmıştır.
Sonra Şivan Perwer, Namî‘nin ‘Neşîd û Gaziya Keçan’ şiirini değiştirerek ‘Herne Pêş’ olarak ve şairinin de adını Cegerxwîn olarak tercüme ettiyse Gerilla Şarkısı olarak, mücadele edenleri motive etti. Bir yerde Şivan Perwer, bir yanlış üzerine başarılı bir güfte ve etkili bir melodi oturttu. Türkçe tercümesi hiç mi hiç lirik olmayan Herne Pêş, Kürtçe anlamıyla, ön saflara atılanların, ateşten yüreklerin ve direnen kadınların şarkısı oldu.
Sonra, ‘Rojbaş Gerilla’ şarkısı gündeme damgasını vurdu. Rojbaş Gerilla, dağlardan kentlere savrulan bir özgürlük şarkısıydı. Ancak Herne Pêş de unutulmadı. ‘Rojbaş Gerilla’ melodisi, her dönemin savaşçılarının kendi dünyalarına uygun yaptığı sanatın zirvesine tırmandı.
O dönemde Xelîl Xemgîn’in yaptığı ‘Çerxa Şoreşê’ pusuda bir çığ gibi bekledi.
Sonra Rojava’da yükselen mücadele ve Kürdistan’ın diğer parçalarına sıçrayan enternasyonalist devrim ruhunun tercümesi oldu. Beklenmedik bir şekilde gündeme oturan ‘Çerxa Şoreşê’ şarkısı şimdilerde revaçta. Ancak „Gaziya Keçan“, „Herne Pêş“ ve ‘Rojbaş Gerilla’ ve daha sonra da ‘Çarxa Şoreşê’ye uzanan dönemi, devrim ve mücadelenin yükselişi tarihi olarak ele aldığınızda, yukarıda aktardığım tahrif ve sanat dalındaki kırılmaya rağmen, mücadele verenler, güfteyi ve melodiyi kendilerine göre yorumladılar.
Not: Özellikle Herne Pêş’in birçok Türkçe tercümesinde, lirik olmaktan çok, düz metin bir versiyonla karşılaştığımdan, ne Mele Ehmedê Namî, ne de Şivan’ın versiyonunun tercümesini yapmadım. Özellikle böylesi bir şiirin, tercümesinin bir ekip işi olduğundan hareket ettiğim için, tercümesini yapmaktan sakındım.
