Kürdistan’ın dağlı şairi Şêrko Bêkes
- Kürt edebiyatında kısa şiirin öncüsü olarak kabul edilen Şêrko Bêkes, beş yıl önce arkasında büyük bir külliyat bırakarak aramızdan ayrıldı...
- O, şair olduğu kadar savaşçı, savaşçı olduğu kadar isyancı, isyancı olduğu kadar mütevazı büyük bir yürek ve temiz ruha sahip bir şairdi.
- Şêrko Bêkes Başûrê Kurdistan’da doğup, büyüdü, mücadele etti. Ancak o sadece Başurê Kürdistan’ın değil, dört parça Kürdistan’ın şairiydi.
Şêrko Bêkes, dağın, doğanın, kurdun, kuşun, yoksulun, rüzgarın, kavganın, direnişin, özlemin, hasretin, yoksulun, tanrıyı adalete davet etmenin, özgürlük ve yüreğinden hiçbir zaman eksik etmediği Kürdistan’ın, Kürdistanlıların yüreğinde taht kuran şairiydi. Başurê Kürdistan’da, Rojhilatta, Bakur’da, Rojava’da on yıllar, yüz yıllar boyu süren kavganın sesi oldu. İran’da dar yiğit Kürt Kızı Şîrîn Elemhuli ve arkadaşları dar ağacına götürülürken onlardan önce Şêrko Bêkes’in yüreği konmuştu o dar ağacına.
Uluslararası komplo ile Türkiye’ye teslim edilen Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’a komployu yapanların nefreti oldu Şêrko Bêkes... Şiirleri, doğa, direniş, rüzgarın, özgürlüğün, umut ve başkaldırı kokan büyük şair Şêrko Bêkes beş yıl önce arkasında büyük bir külliyat bırakarak aramızdan ayrıldı. Kürt edebiyatında büyük katkıları olan ve kısa şiirin öncüsü olarak kabul edilen Bêkes 2 Mayıs 1940’ta Silêmanî’de doğdu. Ünlü Kürt şairi Faik Bêkes’in oğludur.
‘Çıra ve mum yoktu, şiirle aydınlanıyorduk’
Babasının siyasi ve edebiyatçı kimliğinden dolayı siyaset ve edebiyatın başat olduğu bir ortamda büyüyen ve büyüdüğü ortamı “Evimizde çıra ve mum yoktu, şiirle aydınlanıyorduk” sözleriyle tanımlıyordu Şêrko Bêkes. Babasının ölümünden sonra zorlu bir gençlik dönemi yaşadı ve 15 yaşındayken Komünist Parti’de siyasi faaliyetlere başladı. Ancak onun deyimiyle, edebiyat ve şiir, “her zaman hem birinci hem de ikinci sırada” geliyordu. 1958 yılında Ebdulkerim Qasim’in inkılabından sonra Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) içerisinde faaliyet yürüten Şêrko, daha sonrasında ise Komeleyî Azadîya Jiyaneweyî Kurdistan (KAJK) içerisinde siyasi faaliyet yürüttü.
KAJK’tan sonra hiçbir partiye üye olmadığını söyleyen Şêrko Bêkes, ulusal mücadeleyi de hiçbir zaman sadece partilerin işi olarak görmeyip 1964’teki Eylül Devrimi ve 1975’teki Şoreşî Nû’da (Yeni Devrim) bir pêşmerge ve bir basıncı olarak aktif yer aldı. 1965’li yıllarda Balekiyati’deki “Dengê Şoreşê (Devrimin sesi)” radyosundan “Lêre dengê şoreşêye (Burası devrimin sesidir)” diye yükselen ses, Bêkes’e aitti. Şiirleri Kürtçenin diğer lehçeleri başta olmak üzere birçok Avrupa dilleri ile Türkçe’ye de çevrilmiştir.
‘Mezarımda şiirler okunsun, fatiha değil’
1987 yılında İsveç Peni tarafından verilen Tocholski Ödülü’nü aldı. Daha sonra önemli Kürt şairlerinden Pire Mêrd adına verilen ödülü aldı. Öldüğü güne kadar 1998 yılında kurulan Serdem adındaki kültür merkezinin başkanlığını yürüttü. 31 tane yayımlanmış kitabı var. 1993 yılında Kürt Federe bölgesinin 1 yıl süre ile Kültür Bakanlığını yaptı. Bakanlık yaptığı dönemde de bakanlığını yaptığı hükümetin anti demokratik uygulamalarına tahammül etmeyerek kabineden ayrıldı ve bir daha benzer görevler almadı.
Beş yıl önce hayata gözlerini yumup aramızdan ayrılan Şêrko Bêkes, vasiyeti üzerine Silêmanî’deki Azadî Parkı’na gömüldü. Azadî Parkı’na gömülmesinin nedeni Saddam Hüseyin döneminde birçok Kürt’ün kurşuna dizilip infaz edildiği, birçok Kürt’ün kaybedildiği yer olmasından ileri geliyor. Vasiyetinde “İnsanlar, gençler mezarıma geldiğinde fatiha okumasınlar, onun yerine şiir okusunlar” diyerek, tanrıya Kürtlere yaşattığı acıdan dolayı sitemini dile getirdi.
‘Şiirimin bir mısrasını otuz bakanlığa değişmem!’
Başûrê Kurdistan bölgesel yönetiminde bir yıllık bakanlık görevini bıraktıktan sonra “Şiirimin bir mısrasını otuz bakanlığa değişmem” diyerek kurulu ve özgürlükçü olmayan tüm sistemlere başlattığı isyanını kendi bölgesel yönetimine karşı da sürdürdü. O yüzden Şêrko Bêkes hiç kimseye karşı baş eğmeyen, acıya, zulme, köleliğe, aileci, aşiretçi, tüm yapılara karşı isyanını sürdüren, sonuna kadar da ona bağlı kalan bir şairdi.
Bu sözlerin sahibi olan şairler var oldukça isyan bitmez, özgürlük kaybetmez demekten başka bir şey kalmıyor insana... Şêrko Bêkes’in şiirleri dağlı bir insanın isyan, acı, özlem, kavgasını içerir. Onun için dağ vazgeçilmezdir. Kürdistan tek bir parçadır. Kürdistan üzerinde egemenlik kuran ülkeler işgalcidir. Şiirlerinde bu tema çok açık ve net işlenir.
Dağlı şairin isyan ve umut kokan şiirleri
Şêrko Bêkes’ın şiirleri dağ, isyan, acı, özlem, kavganın sesi olabildiği gibi kurdun, kuşun, kelebeklerin, ağaçların da şairiydi. O yüzden şiirleri buram buram toprak, dağ kokar. Özgürlük şiirlerinin ana temasıdır. Çünkü paramparça edilmiş bir halk ve dört parçaya bölünmüş, dört parça içinde de partiler eliyle daha küçük parçalara bölünmüş bir ülkenin çocuğu, büyük yürekli şairidir. Şêrko Bêkes’in, dağ, ağaç, ova, nehir, taş ve kendisinden bahsettiği ‘Burada’ adlı şiiri:
Dağ: şair
Ağaç: kalem
Ova: kağıt
Nehir: satır
Taş: noktadır
Ve ben: ünlem işaretiyim!
Mısralarında düşmana öfke…
Kürdistan’daki savaş, acı, Kürdistan ve Kürt düşmanlarının Kürt halkı, toplumu ve ülkesine, dağlarına ve doğasına verdikleri zararlara karşı öfkesini her dizesinde dile getiren Şêrko Bêkes ‘Düğme’ adlı şiirinde ise bakın ülkesini, dağlarını nasıl anlatıyor:
Bu dağ benziyordu
Sanki
Yılın on iki ayı üşüyen
Ve üzerinde
Uzun, boz renkli ve dar bir paltosu olan
Uzun ve zayıf bir adama.
Önünü iliklemişti paltosunun
Dört tane dev kayayla.
Bu dağ böyle yaratılmıştı.
Bugün
Şafak sökerken
Bombaladılar onu.
Korktum o adam için.
Sonra baktığımda kendisine
Duruyordu tıpkı
Daha önce durduğu yerde
Yalnızca paltosunun bir düğmesi
Çözülmüştü.
Şair, savaşçı, isyancı…
Şêrko Bêkes’in ülkesinin acıları ve yoksulları ile olan ilişkisi, buna karış şiiri ile mücadelesi aralıksız bir şekilde sürdü. Bêkes acı ve yoksullarla olan ilişkisini ‘Êş’ yani sızı adlı şiirinde bakın nasıl anlatıyor?
ÊŞ
Ben uzun boylu bir sızıyım
Başka bir acının
omzuna konmadan
Yaralar nerede ise
Beni bulur, yoksullar nerede ise
Ben onları bulurum
Şêrko Bêkes şair olduğu kadar savaşçı, savaşçı olduğu kadar isyancı, isyancı olduğu kadar mütevazı büyük bir yürek ve temiz ruha sahip bir şairdi. Bir söyleşisinde gazetecinin sizin için en büyük Kürt şairi deniyor bunun neler söyleyebilirsiniz sorusuna şu cevabı veriyor: “Bu konuda bir şey söyleyemem ben kendini öven şairlerden değilim. Şiirlerimi ve kendimi fazla övecek değilim eğer halk böyle takdir etmişse insanlar böyle görüyorsa bir bildikleri var demektir. Ama ben kendime dair olarak belirtmek isterim ki halkla aynı görüşte değilim.”
Mücadeleden ödün vermedi
Şêrko Bêkes sadece acıyı, özlemi, hasreti dile getiren onlara isyan eden bir şair değildi. Bunlara isyan etmek kadar büyük bir umudun sahibiydi. Şêrko Bêkes ‘Hêvi’ yani umut adlı şiiri ile nasıl bir umut taşıdığını kendi mısraları ile şu şekilde dile getiriyor:
Eğer sevdan bir yağmursa
İşte altında duruyorum
Eğer ateşse sevdan
Bak ortasında duruyorum
Ey ülkemin sevdası
Benim şiirim der ki;
Yağmur ve ateş olduğu sürece
Ben de olurum
Özgürlük geldiğinde…
Şêrko Bêkes; özgürlükten, özgürlük için mücadeleden hiçbir zaman ödün vermeyen şair. Özgürlük ve ülkeye olan bağlılığına ilişkin ‘Eğer’ adlı şiirinde özgürlüğe olan bağlılığını bakın nasıl anlatıyor:
Eğer benim şiirimden
Gülü çıkarırlarsa
Yılımın bir mevsimi ölür
Eğer şiirimden sevgiyi çıkarırlarsa
İki mevsimim ölür
Eğer Ekmeği çıkarırlarsa
Üç mevsimim ölür
Eğer Özgürlüğü çıkarırlarsa
Bütün yılım ölür, ben de ölürüm …
Şêrko Bêkes bir söyleşisinde sömürgeciler için bakın nasıl ibretlik sözler sarf ediyor, “Bunlar hazmedilecek şeyler değil. O büyük gün geldiğinde sizi bilmem ama ben bir avuç para tıkıştıracağım sömürenlerin ağzına! Yoksa susmayacaklar!” Şêrko Bêkes söyleşisinde özgürlük gününü, büyük gün olarak tanımlayıp ve o gün yapacaklarını anlatıyor.
Ayakkabı boyacılarını unutmadı
Şêrko Bêkes’e Başurê Kürdistan’da ayakkabı boyacısı çocukların şairi de denir. Çünkü yüreğini en çok paralayan şeylerden biri yoksulluktu. Ve bu yoksulluk içinde evlerine bir parça ekmek götürmek için çayxane çayxane dolaşıp ayakkabı boyacılığını yapan yoksul çocuklardı. Şêrko Bêkes yüreğine dert olan bu çocukları ‘Küçük Boyacı Hemo’ adlı şiirinde tanrıya seslenerek, tanrıyı Kürdistan’a davet eder.
Kürdistan’ın şairi Bêkes
Şêrko Bêkes Başurê Kürdistan’da doğup, büyüdü, mücadele etti. Ancak o sadece Başurê Kürdistan’ın değil, dört parça Kürdistan’ın hatta dünyanın şairiydi. Çünkü mücadele, kavga, özgürlük için yürüyüş nerede Şêrko Bêkes güzel yüreği, temiz ruhu, gülü, ekmeği, kuşları ve mısraları ile oradaydı. Şêrko, sonraki yıllarda hiç görmediği halde şiirinin dizginlerini Kuzey Kürdistan’a çeviriyordu ve kaleminden şu mısralar yankılanıyordu, Dersim gözelerinde:
Kuzeye doğru
Gidiyor şiirim
Ateştir ve gidiyor
Hüzündür ve gidiyor
Ta Wan üzerinde duruyor ve bükülüyor
Şafağın turuncu penceresi üzerine yağıyor
Ve Dersim’in gözelerinde eriyor. (...)
Zekiye Alkan’a ağıt…
Zekiye Alkan’ın bedenini ateşe vermesinden sonra ise Kürdistan’ın en büyük söz ve eylem ustalarından Şêrko Bêkes’in kalemi, bu kez şu ağıdı yakıyordu:
Bir ağaç yandığında, onun dumanı
Gözü yaşlı bir şiir yazdı, bağa
Bir bağ yandığında, onun dumanı
Acılı bir hikaye yazdı, dağa
Bir dağ yandığında, onun dumanı
Gözü yaşlı bir nesir yazdı, köye
Bir köy yandığında, onun dumanı
Trajik bir tiyatro yazdı kente
Kentte de bir kadın vardı
Ağaç, dağ, köy ve kentin güzelliğini
Yüreği, gözleri ve endamında saklıyordu
O kadın özgürlük için kendini yaktığında
Onun dumanı
Sonu gelmemiş bir destan yazdı,
baştan başa ülkem için
Ferzad, Elî, Şîrîn
ve Ferhad idama giderken…
2010 yılında Şîrîn Elemhûlî, Ferzad Kemanger, Elî Heyderiyan ve Ferhad Wekîlî, İran İslam Cumhuriyeti’nde idam sehpasına yürürken, Şêrko’nun yüreği ve şiiri onlarla birlikteydi. Ve Şêrko 4 devrimci için yazdığı şiir:
Biz dağız, yer değiştirmeyiz
Biz şiiriz kurumayız
Bizler rüzgarız eğilmeyiz
Bizler doğum sancılarıyız, sonumuz gelmez
Bizler yaşamın kendisiyiz, erimeyiz.
Rojhilat’tan Rojava’ya, Yukarı’dan Aşağı’ya
Dar ağaçları bugüne kadar
devrimimizden ne eksiltti.
İdam sehpaları gözümüzü mü korkuttu?
Dağlarımızı eğebildiler mi?
Pîremegrun’a çöktürebildiler mi? (...)
İran idam rejimi hep ihtiyar
Ama bizler her daim genç (...)
Bugün Sinê’nin en büyük caddesi
Ferzad Kemanger oldu
Bu sabahtan sonra Mahabad’ın
en büyük bahçesi Şirin Elemhulî oldu
Bu şafakta doğan tüm çocuklara
Ferhad Wekili adı verildi
Bu şafakta Elî Heyderiyan Kirmanşan’ın
Taxwestan’ı oldu
Hadi buyurun Sinê’yi darağacına götürün! (...)
Bugünden sonra Şirin Elemhuli’nin
gözlerinin aşığıyım
Bugün kaç tane şiirim varsa hepsini
Şirîn Elemhuli’ye gül ve stran (ezgi) yapıyorum
Bundan sonra ben onun saçının bir teliyim
Bundan sonra ben onun tırnağıyım
Bundan sonra ben onun son defa giyip
idama gittiği ayakkabısıyım
Bundan sonra Şirîn Elemhuli’nin
geride bıraktığı bileziğim (...)
‘Bir kelebeğin rüyasını gördüm’
Ulusal meselelerde hiçbir zaman geri kalmayan Şêrko Bêkes, Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın 15 Şubat 1999 tarihinde esir düşmesinin ardından ise şu sözleri kağıda döküyordu: “Burası Silêmanî’dir, birkaç gündür bu kentte büyük bir hüzün almış başını gidiyor. Dünyanın gözü önünde Öcalan’ı aldılar, ama Kürdün ruhunu teslim alamazlar. Amed’i nasıl Silêmanî’den ayırabilirler, Newroz nasıl ateşsiz olabilir? Wan gölünü nasıl kurutabilirler? Burası Silêmanî ve bu kentteki bütün yürekler, bir ağacın elmaları gibi titriyor, bir halkın kimsesizliğine üzülüyor. Bu üzüntü ulusal bir üzüntüdür. Bir kelebeğin rüyasını gördüm. Ağlamıyorum ve gözüm Amed’de.”
Silêmanî Azadî Parkı’nda misafirlerini bekliyor
Genç yaşta zirveye çıkan ve hep zirvede kalan Şêrko Bêkes, ölmeden önce kaleme aldığı vasiyetnamesinde ise şunları söylüyordu: “Beni Silêmanî’deki Azadî Parkı’na, 1983 şehitleri için kurulan anıtın yanına gömün. Orada nefesim kesilmez. Genç kadınlar, erkekler, sevgililer misafirim olur.”
Şêrko Bêkes şimdi vasiyeti üzerine Silêmanî Azadî Parkı’ndaki mezarında bizlerden ayrı beşinci yılını geçiriyor. Sevenleri, dostları, okurları mezarının başında toplanacak ve onun şiirlerinden okuyarak onu anacak. O yüzden bu dünyadan bir Şêrko Bêkes geçti ama gitmedi demek daha doğru olur...
ANF/SILÊMANÎ
