• 2014'te Galeano adını alan gerilla lideri Marcos, yeni bir neslin önünü açmak için geri çekiliyor. Kürt Özgürlük Hareketi’yle ideolojik ve örgütsel benzerlikler taşıyan Zapatista Hareketi’nde kadınlarının yakın zamanda sorumluluk üstlenmesi bekleniyor.

SERAP GÜNEŞ

Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu'nun (EZLN) maskeli yüzü Subcomandante Marcos, yıllardır liderlik ettiği hareketinde bir adım daha geri çekildi. Etkileyici konuşmaları ve siyasi liderliğiyle tanınan gerilla komutanı, ilk kez 1 Ocak 1994'te eşitsizliğe karşı tavır alan Meksika'nın yerli ve ötekileştirilmiş halklarının sesi olmuştu.

Marcos 2014 yılında Zapatista hareketinin ön saflarından çekildi ve ölen bir yoldaşının anısına Galeano adını benimsedi. Bu kararıyla Komutan Yardımcısı Moisés'i halefi olarak atayarak örgüt içinde bir kuşak değişimine işaret etti. Yaklaşık 10 yıl önce verdiği kararın “görüntüde” olduğuna dair şüpheler vardı. Birçok kişiye göre bu, Marcos’un planlanmış bir hamlesiydi. Şimdi ise kaleme aldığı yeni bir mektupla Komutan Yardımcısı Galeano'nun sembolik ölümünü resmen duyurdu; bu, dünyanın bir zamanlar Marcos olarak tanıdığı adamın bir tür ikinci ölümü olacak.

SupGaleano öldü!

"SupGaleano öldü. Nasıl yaşadıysa öyle öldü: Mutsuz" diyor yayınlanan mektubun ilk satırında. 30 Ekim tarihli mektup, 1990'lardan bu yana Marcos'un yazılarının belirleyici özelliği olan keskin, kendini küçümseyen ve biraz da kafa karıştırıcı bir üslupla yazılmış. EZLN’nin ön saflarından yavaş yavaş uzaklaşan eski komutan mektubunu yeni rolü olan "Yüzbaşı İsyancı Marcos" mahlasıyla imzalamış.

EZLN web sitesinde yayınlanan mektup şöyle devam ediyor: "Tabii ki, vefat etmeden önce, Galeano Usta'dan miras kalan ismini iade etmeye özen gösterdi. Bu ismin canlı tutulmasını, yani bir savaşçıda yaşamasını tavsiye etti. Böylece Galeano bu dağlarda yürümeye devam edecek."

Marcos, yaşlı Galeano'nun sessizce öldüğünü de ekliyor: “‘Deliyim, deliyim, deliyim, biliyorum’ gibi bir şeyler mırıldanmaya başladı. Ölmeden hemen önce şöyle dedi, daha doğrusu sordu: 'Ölü insanlar hapşırır mı?' Hepsi bu. Bunlar onun son sözleriydi. Ne tarihe kalacak bir cümle, ne bir mezar taşı, ne de ateşin önünde anlatılacak bir anekdot. Sadece o saçma, anakronik, doğaçlama soru: 'Ölüler hapşırır mı?' Kahve ve tamale yeme şansını kaçırmak anlamına gelse de, cenaze törenini atladık."

 

 

Kuşak değişimi

Marcos'un açıklaması EZLN için iki önemli dönüm noktasından önce geldi. 17 Kasım, gerilla grubunun 1983'te kuruluşunun 40’ıncı yıldönümü olacak. 1 Ocak 2024 ise grubun küreselleşme karşıtı mesajının paradoksal bir şekilde dünyanın dört bir yanındaki hanelere ulaştığı silahlı ayaklanmanın 30’uncu yıldönümü olacak. Sembolik açıdan önemli olan bu iki tarih öncesi gelen mektup, hareket içinde kuşaklar arası bir nöbet değişiminin yaşanmakta olduğunu gösteriyor.

Harekete liderlik edecek ve onu yeniden canlandıracak olan yeni nesil, 1994'te ayaklanan gerillaların çocuklarıyla Chiapas'ın gözlerden uzak ve yerli topluluklarında büyüyen insanlar. El Pais Gazetesi’nin haberine göre, EZLN’ye yakın bazı kaynaklar, Zapatista ile ideolojik ve örgütsel benzerlikler taşıyan Kürt Özgürlük Hareketi’yle paralellikler kurarak, Zapatista kadınlarının yakın zamanda sorumluluk üstleneceğini öngörüyor.

Yeniden yapılanma

Bir süredir sessizliğe bürünen Zapatista Hareketi, son dönemde yeniden harekete geçti. Mayıs ayında, paramiliter bir grup tarafından topluluklarından birine yapılan saldırının ardından EZLN, Chiapas'ta tırmanan şiddet konusunda uyarıda bulunan kaygı verici bir bildiri yayınladı: "Chiapas Valisi Rutilio Escandón Cadenas ve Meksika Devlet Başkanı Andrés Manuel López Obrador hükümetlerinin aktif veya pasif suç ortaklığı ile özsavunma gruplarına karşı, bölgenin kontrolü için savaşan paramiliterler ve çeşitli kartellerle iç savaşın eşiğindedir."

EZLN'nin açıklaması, Eylül 2021'de iki üyesinin kaçırılmasının ardından yaptığı açıklamaya benziyor. Mayıs ayında yapılan bu açıklamanın ardından, dünyanın dört bir yanındaki EZLN sempatizanları bölgedeki savaşın durdurulması talebiyle gösteriler düzenledi.

Gözlerin yeniden Zapatista Harketi’ne çevrildiği şu günlerde dünya, Marcos/Galeano'nun kendini "Yüzbaşı İsyancı" rütbesine indirmesinin ardından ne olacağını ve bir zamanlar her şeyi değiştirmeyi amaçlayan bu devrimci hareketin değişim rüzgarlarının nereye savrulacağını bekleyip göreceğiz.

Ancak Komutan Moisés açıklamasında geçen 3 yılda yapılan kimi tartışma ve değerlendirmelerle Zapatista Hareketi’nin yeni bir yapılanma içerisinde olduğu söyleniyor.

 

*****

Chiapas’ta özerk belediyeler feshedildi

Yardımcı Komutan Moisés 6 Kasım günü yaptığı açıklamada, 'özerk belediyelerini' feshettiğini açıkladı. Uzun bir eleştiri ve özeleştiri analizinin yapıldığı açıklamada, Zapatista Özerk Belediyeleri (MAREZ) ve İyi Hükümet Konseyleri'nin feshedildiği duyuruldu. Özerk Belediyeler, 1994'teki silahlı ayaklanması ardından ilan edilmişti.

Komutan Yardımcısı Moises tarafından yapılan açıklamada, Chiapas'ın Guatemala sınırındaki bölgesini dalga dalga vuran çete şiddetine atıfta bulundu, ancak bunun özerk belediyeleri feshetmek için bir neden olup olmadığını söylemedi. Zapatistaların elinde tuttuğu bölge sınıra yakın alanları da içeriyor.

Değişikliklerin yaklaşan 2024 başkanlık seçimleriyle ilgili olma ihtimali de var. Hareket geçmişte de aday göstermişti.

Bu kararın alınma nedenlerinin ilerleyen tarihlerde açıklanacağı söylense de bölgedeki son duruma dair ifadeler bazı ipuçları veriyor: "Ayrıca Zapatista özerkliğinin yeni yapısının ana hatlarını ve buna nasıl ulaşıldığını açıklamaya başlayacağız."

Açıklamada, "Caracoles" (salyangoz) olarak bilinen Zapatista toplum merkezlerinin yerel halka açık kalacağı ancak yabancılara kapalı olacağı belirtildi. İdari, sağlık ve eğitim merkezleri olarak hizmet veren bu merkezler aynı zamanda Zapatistalar ile dış dünya arasındaki ana temas noktasıydı.

Zapatista hareketini yakından izleyen antropolog Gaspar Morquecho, EZLN’nin giderek yalnızlaştığını ve bunun da birçok gencin iş ya da daha fazla eğitim fırsatı için özerk belediyelerin dışına taşınmasına neden olduğunu söyledi.

Morquecho, "EZLN aynı zamanda diğer grup ve örgütlerle olan bağlarını da kopardı ve böylece izole oldular" dedi.

30. yıl kutlamaları

Açıklamada ayrıca Zapatistaların Aralık sonu ve Ocak başında ayaklanmalarının 30. yıldönümünü kutlayacakları belirtildi. Chiapas'ın artık bölge sakinleri ya da dışarıdan gelenler için güvenli olmadığı belirtilse de insanlar kutlamalara davet edildi.

Açıklamada, kutlamaların 1994 ayaklanması sırasında Zapatistalar tarafından kısa süreliğine ele geçirilen sömürge dönemi şehri San Cristobal de las Casas'ta yapılıp yapılmayacağı belirtilmedi.

Karteller arası savaş

Chiapas son yıllarda göçmen kaçakçılığı, uyuşturucu ekimi ve ticareti ile Sinaloa ve Jalisco uyuşturucu kartelleri arasındaki kanlı bölge savaşlarının yükselişine tanık oldu. Bu karteller genellikle yerel çeteler ya da kendilerine kanunsuz diyen gruplar aracılığıyla faaliyet gösteriyor.

"Yol kesmeler, soygunlar, adam kaçırmalar, gasp, zorla askere alma, çatışmalar var" diyen Zapatista açıklaması, hareketin ideolojisine uygun olarak şiddeti Meksika'nın siyasi partileri, turizm endüstrisi ve hükümetle ilişkilendirdi.

Meksika hükümeti Chiapas'a binlerce asker ve yarı askeri Ulusal Muhafız birliği gönderdi, ancak Zapatistalar bunların suçla mücadelede herhangi bir etkisi olmadığını söyledi: "Burada olmalarının tek nedeni göçü durdurmak. ABD hükümetinden aldıkları emir de bu yönde" denildi.