Avrupa bariyerleri kaldırıyor

• Avrupa Baraj Kaldırma Girişimi’nin yıllık raporuna göre Avrupa’da geçen yıl 300'den fazla bariyer kaldırıldı. Bariyelerin kaldırılmasıyla birlikte ekosistem ve yaban hayatı eski haline döndü.

TİJDA YAĞMUR

Ukrayna'da Perkalaba Nehri üzerindeki Bayurivka Barajı'nın kaldırılması, dere alabalığı ve Tuna somonu da dahil olmak üzere koruma altındaki balıkların geri dönmesini sağlayacak.

2022 yılında Avrupa genelinde barajlar ve savaklar da dahil olmak üzere rekor sayıda nehir bariyeri kaldırıldı. 16 ülkede en az 325 barajın kaldırılmasıyla nehirlerin serbestçe akması ve göçmen balıkların üreme alanlarına ulaşması sağlandı.

İspanya ve İsveç başı çekiyor

Avrupa Baraj Kaldırma Girişimi, yıllık raporunda İspanya'nın 133 kaldırma işlemiyle ikinci yılda da başı çektiğini, onu İsveç ve Fransa'nın izlediğini belirtti. Birleşik Krallık, Kent Nehri üzerinde yaklaşık 150 yıl önce bir kağıt fabrikası için inşa edilen Bowston Weir da dahil olmak üzere 29 kaldırma işlemini tamamladı. Bu bendin kaldırılması, beyaz pençeli kerevitlere, tatlı su inci midyelerine ve su kazayağına (oksijen sağlayan bir su bitkisi) ev sahipliği yapan nehrin sağlığının yeniden kazanılmasına yardımcı olacak.

Evet, işe yarıyor

Dünya Balık Göçü Vakfı (WFMF) Direktörü ve Avrupa Baraj Kaldırma Girişimi kurucusu Herman Wanningen, "Bu rakamlar beni gururlandırıyor çünkü baraj kaldırmayı yaygınlaştırmak için çok şey yapıyoruz ve işe yarıyor" dedi. "Bu, ülkelerin bu nehir restorasyon aracını uygulama konusunda hız kazandıklarını gösteriyor."

Avrupa genelinde yüzlerce nehir, barajlar, savaklar, menfezler ve setlerle kapatılmış durumda; bu bariyerlerden %15'i kullanılamaz durumda ve birçoğu da yıkılma riski altında.

Fark yaratıyor

Norveç'te, 1916'dan beri Tromsa Nehri'ni tıkayan yedi metre yüksekliğindeki bir barajı yıkmak için dinamit kullanıldı. Ancak yılın bilinen en büyük projesi Fransa'da Sélune Nehri üzerindeki La Roche qui Boit hidroelektrik barajının kaldırılması oldu.

Letonya ve Lüksemburg olmak üzere iki ülke ilk kez baraj kaldırma işlemlerini tamamladı. Wanningen, "Bazen en küçük projeler bütün bir ülke için fark yaratabiliyor" dedi.

En şaşırtıcı kaldırma işlemlerinden biri, WWF-Ukrayna'nın nehir restorasyon çalışmalarının savaşa rağmen devam ettiği Ukrayna'daki eski Bayurivka barajıydı. Verkhovyna milli parkının Karpat dağlarındaki altı metre yüksekliğindeki terk edilmiş barajın kaldırılması, Perkalaba Nehri'nin 27 km'sini 120 yıl sonra ilk kez göçmen balıklara açtı ve çökme riskini ortadan kaldırdı.

Yaban hayatı canlandı

WWF-Ukrayna'nın tatlı su uygulamaları sorumlusu Oksana Konovalenko, "Bayurivka'yı ortadan kaldırarak nehrin yeniden biyolojik çeşitlilik açısından önemli bir nokta haline gelme şansına sahip olmasını umuyoruz" dedi. "Dere alabalığı, Tuna somonu ve Ukrayna lamprey'i gibi koruma altındaki balık türlerinin nehrin yukarı kısımlarına geri dönmesi ve boz ayı, su samuru ve çeşitli kuş türleri gibi balık yiyen hayvanları çekmesi bekleniyor."

Kaldırılan bariyerlerin neredeyse %75'ini savaklar oluştururken, bunu menfezler ve barajlar izledi. İngiltere, Finlandiya, Fransa, Norveç, İspanya ve İsveç'te en az 10 hidroelektrik barajı yıkıldı.

Kaldırılan baraj sayısı, 239 barajın kaldırıldığı bir önceki yıla göre %36 artış gösterdi.

Guardian gazetesinin haberine göre Wanningen, "Nehirlerin doğal akışını ve bağlantısını yeniden sağlamak için bariyerleri kaldırmak, taşkın koruması, su arıtma ve rekreasyon fırsatları gibi birçok ekosistem hizmeti faydası sağlar" dedi.

Hidroelektrik şirketleri rahatsız

Avrupa genelinde tahminen 150.000 eski ve kullanılmayan baraj ve savak hala duruyor, dolayısıyla gidilecek daha uzun bir yol var. Wanningen, "Barajların kaldırılması hâlâ tartışmalı bir konu" diyor. "Bazı ülkeler henüz başlamadı bile, çünkü bu konu konuşulamayacak kadar hassas. Hidroelektrik şirketleri, artık ekonomik olarak uygun olmamalarına rağmen barajlarının yıkıldığını görmekten hoşlanmıyor. Yerel köylüler daha fazla su baskını olacağından endişe ediyor, oysa barajların kaldırılması doğru yapıldığında su baskını için daha fazla alan yaratıyor ve baskın şiddetini azaltıyor. Mesele doğru bilgiyi sağlamak ve politikacılar ile vatandaşların gereksiz barajların neden kaldırılması gerektiğini anlamalarını sağlamak."

Doğa Restorasyon Yasası

Nehirlerin serbest bırakılmasına yönelik tartışmalar hız kazandıkça, barajların kaldırılmasındaki yıldan yıla artışın 2023 yılında da devam etmesi bekleniyor. Wanningen, "Umarım Avrupa Komisyonu bu yaz yeni Doğa Restorasyon Yasasını kabul eder ve bu da üye devletlerin 25.000 km ve belki daha fazla nehri restore etmek üzere barajların kaldırılmasını uygulamaları için sağlam bir politika temeli oluşturur. Ve umarım bu inanılmaz hareketi büyütmeye devam edebiliriz" dedi.

Türkiye’de tam tersi politika

Türkiye‘de ise kuraklık koşullarına rağmen nehir setlerinin kaldırılması bir yana her geçen gün inşa edilen HES’ler, barajlar ve setlerle tam tersi bir politika izleniyor, İşletme halinde 861 adet baraj bulunan ülkede, yüzlerce yeni baraj ve HES projesinin yapımı halen devam ediyor, yenileri planlanıyor. Bu yıl 150 yeraltı barajı daha yapılması öngörülüyor.