Darbenin 50. yılında Şili’de kayıplar birinci gündem

• Şili’de devlet diktatörlük döneminde kaybedilen ya da infaz edilen kişilerin akıbetlerinin belirlenmesi için yeni bir plan açıkladı. Boric idaresi darbenin 50’inci yılında ülkenin karanlık geçmişinin aydınlatılması için kayıp yakınlarına söz verdi. 

Şili’nin yakın tarihinde büyük yaralar açan 11 Eylül 1973 darbesinin 50’inci yıldönümü yaklaşıyor. Şili hükümeti 50’inci yılda akıbetleri bilinmeyen bin 500’e yakın kişinin dosyalarını inceleyecek. 

Ülkenin solcu  Devlet Başkanı Gabriel Boric, 30 Ağustos Uluslararası Kayıplar Günü, vesilesiyle başkent Santiago’da gerçekleştirilen bir törende “Hakikat ve Adalet Arama Planı” olarak adlandırılan yeni bir planı kamuoyuna açıkladı. 

Plan çerçevesinde 17 yıl süren Augusto Pinochet diktatörlüğü boyunca kaybedildiği belgelenen bin 496 kişinin akıbetlerinin netleştirilmesi amaçlanıyor. 

‘Devlet olarak sınırları zorlayacağız’

Kaybedilen kişilerin bin 92’si tutuklu bulundukları sırada kaybedildi. Ülkede devlet güçleri tarafından öldürüldüğü belgelenen 377 kişinin de cenazeleri yakınlarına teslim edilmedi. 

Devlet Başkanı Boric, kayıp yakınlarına hitaben yaptığı konuşmada “bu rakam canımızı acıtmalı çünkü devlet ve toplum olarak borcumuzun büyüklüğünü gösteriyor” dedi. Boric, artık kalıcı bir politikayla Şili hükümetinin ve devletinin diktatörlük sürecinde kaybedilen ve infaz edilen kişilerin nihai akıbetlerini açığa kavuşturmak için “bir devlet olarak elimizden gelen her şeyi yapma ve bize mümkün olduğu söylenenlerin sınırlarını zorlama sorumluluğunu üstleniyoruz” sözünü verdi. 

Diğer ülkelerde de arayışlar sürüyor 

1970'lerde ve 80'lerde askeri yönetim altında olan diğer Güney Amerika ülkeleri kayıpların akıbetlerini tespit etme konusundaki arayışlarında Şili’den daha başarılı oldu. Arjantin'deki adli tıp ekipleri 1.400'den fazla cesede ulaştı ve bunlardan 800'ünün kimliğini tespit etti. Brezilya'da ise kaybedilen 210 kişiyi bulma çalışmaları sürüyor. Paraguay'da kaybedilen 336 kişiyi bulma ve kimliklerini tespit etme görevini üstlenen kurum sadece 34 kişiyi bulabildi.

Dosyalar özel bir yazılımla incelenecek 

Boric’in açıkladığı plan, devlet kurumlarına ve insan hakları örgütlerine dağılmış muazzam hacimdeki adli dava dosyalarını ve diğer arşivleri, bilgileri çapraz referanslamak için özel bir yazılım kullanarak merkezileştirecek ve dijitalleştirecek. Ayrıca, kurbanların gömülü olabileceği alanlarda kazıların yapılmasını da finanse edecek.

2000 yılından bu yana yargılamalar yapılıyor 

Şili'nin kayıp yakınlarının adalet arayışları 1973'ten 1978'e kadar işlenen insan hakları ihlallerinden sorumlu olanların yargılanmasını engelleyen Pinochet dönemi af yasası nedeniyle on yıllar boyunca sonuç alamadı. Ancak 2000 yılında yargı bu yasayı davaları düşürmek için referans göstermeyi terk etti ve ve bu suçları soruşturmak üzere özel yargıçlar atandı. O tarihten bu yana Yüksek Mahkeme 640 civarında karar verdi, yüzlerce eski asker, polis ve politikacıyı hapse gönderdi.  

Günümüzde 17 hakim sadece kayıpların akıbetlerinin ortaya çıkarılması için oluşturulan dosyaları inceliyor.  Birçok kayıp yakını sürecin somut bulgularla sonuçlanamayacağının farkında. Özellikle Pinochet rejimi sırasında gelecekteki yargılamaları engellemek için gösterilen özel çaba, kayıpların cesetlerine ulaşmasını neredeyse imkansız kılıyor. 

Kayıp yakınları ancak birkaç kemik parçasına ulaşabiliyor

1978 yılında 15 kayıp kişinin cesetlerinin terk edilmiş bir kireç ocağında bulunduğunda, General Pinochet orduya ülke çapında gizlice gömülmüş yüzlerce kurbanın çıkarılması ve kalıcı olarak imha edilmesi emrini vermişti. O dönemde görevli olan ve mahkemelerde ifade veren devlet yetkililerine göre cesetler ya okyanusa ya da yanardağların kraterlerine atıldı. Bir bölümü de yakıldı. 

Bugüne kadar başarılı kayıp dosyalarında çok az bütünlüklü kalıntı bulunabilirdi. Buluntuların çoğunu kemik parçaları, dişler ve giysi parçaları oluşturuyor. 

Örneğin 1976’da askerler tarafından gözaltına alınan profesör Fernando Ortiz’in ailesi küçük bir kutu içinde Ortiz’e ait beş kemik parçasını teslim aldı. Ortiz, başkentteki Simon Bolivar caddesi üzerinde bulunan ve hiçkimsenin sağ çıkmadığı özel ordu merkezine götürülmüştü. Bu tesiste görev yapan hiçbir yetkili ya da asker bugüne kadar ifade vermiş değil. 

Kayıp yakınları, sevdiklerinin nasıl öldürüldüğünü ve kimlerin sorumlu olduğunu belirlemek için devletin daha fazla çaba göstermesini ve o dönemde görev yapan asker ve polisleri konuşturmasını istiyor.  

HABER MERKEZİ