İki kadını hatırlarken feminizm

• Kadınların arkadaşlığı, özeni, biraradalığı, ortak alanları ve her şeyden önce işlevselliği aşan iletişimi içerdikçe, buradan doğru ilerledikçe atanmıştan ziyade benimsenmiş rollerle zenginleşir. 

Gülpembe’yle Reşan’ın sahte kardeşlikten evrilen arkadaşlığıdır, çözemediğim. Gülpembe Niğde’nin toprak ağalarından birinin biricik, tek kızı. Geniş arazilerin tek mirasçısı. Adana’nın toprak ağalarından bir yakışıklıya gelin giden. Gelin giderken birlikte büyüdüğü besleme Reşan’ını yanına katan.

Çukurova’da beslemeler gündelik hayatın bir parçasıdır, ailenin üyesi görülürler. Ama eşitler arasında en sonda yer alırlar. Ataerkinin nizamına uygun seyreden eşitsiz aile ilişkilerinde bir yandan içeriye bir yandan dışarıya yerleştirmeleri doğallaşır. Toprak sahibi ağa/bey eşitsizliğin başlangıcıyken, toprak sahibi anne bir yandan arazisiyle ikinci sırada yer alır, diğer yandan asıl mirasçı erkek çocukların gölgesinde kalır. Topraklar önce ağaya, sonra erkek çocuklara akar. Kız çocuklara düşen, varsıl ve/ya da bolluk vaat eden kocalar bulmaktır. Bu denklemin bir ucundan diğer ucuna seyreden hatta Reşan’lar yer alır. Bir yandan, geline baba evinde yoldaş, diğer yandan ev işlerinin kendiliğinden yükümlüsü.

Beslemeler fotoğraflarda hep geride, hep kadrajın marjinlerinde, hep siliktirler. Evlere küçük yaşlarda girerler; çoğunlukla hep kız çocuklu evlere girerler. Girer girmez ev işlerini öğrenirler, girer girmez ev işine tutuklu kılınırlar ve çocuk bakımının ve anne diye seslendikleri evin sultanının her işinin yamacındadırlar. Evdeki asıl çocukların hem oyun arkadaşı hem bakıcısıdırlar. Eğitim alıp almamaları onları besleyenlerin kararına, takdirine, keyfine kalır. Çoğunlukla almazlar. Yaşları geldiğinde, uygun görüldüğünde, evin çocuklarının bakımı kolaylaştığında evlendirilirler.

Reşan’ın besleme tarihi Gülpembe’nin baba evinde başlar, koca evinde devam eder. Niğde’den Adana’ya yolcuğunda, zamanı geldiğinde evlendirilir. Kızkardeşliğe yamanan arkadaşlıkları bundan sonra da devam eder. Gülpembe’nin kendi kuşağına ihanet niteliğindeki koca evini terk, boşanma sürecinde Reşan hep yanındadır; sormadan, yargılamadan. Salt dinlemek için. Reşan’ın uygun olarak görülen evliliğinde Gülpembe sorun dinlemez, salt olan bitenin hikâyesini dinler, yorum yapmaz. Gülpembe için Reşan hep tektir. Reşan için Gülpembe onlarcasından biridir.

Eşitlikleri aynı sofraya oturmakta, kocalarıyla ilişkilerinde, çocukların bakımında kurulur; aynı sokaklarda yürürken, pazara birlikte giderken evrilir. Eşitsizlikleri oturdukları evlerde, giyimlerinde, tükettiklerinde, görüştükleri insanlarda katlanır. Gülpembe ve Reşan birbirlerine bakmadıklarında, konuşmadıklarında ve birlikte yemek yemediklerinde uzaklaşır, birbirlerine özende yakınlaşırlar. Arkadaşlıklarını sınıfsallık keser, etnisite ve cinsiyet ortaklaştırır. Gülpembe’nin arkadaşlığında güven belirleyicidir, Reşan’ınkinde katlanarak artan hoşgörüyle örülü güven(ce)sizlik.

Reşan bilir; Beslemelik alternatif bir aileyi imkânsızlaştırır. Gülpembe’nin baba evi de koca evi de Reşan’a aile olmaz, ucundan kıyısından tutunduğu anlarda sevgiden, özenden ziyade, hane içindeki işlevine bağlı kabul görür. Gülpembe bilir; Reşan’a kızkardeşlik retoriğiyle kurulu arkadaşlık bağıyla yaklaşabilir. Besleme mesafesini ortadan kaldırmasa da eğip bükebilir. O da öyle yapar. Birlikte açılan sıkmalardan, doldurulan mumbarlardan, parmaklarda döndürülen iç köftelerden, çocukların geleceğinden ve diğer ortaklık konularından doğru attığı her adım onu Reşan’a başka bir mesafeden yaklaştırır.

Kadınların arkadaşlığı, özeni, biraradalığı, ortak alanları ve her şeyden önce işlevselliği aşan iletişimi içerdikçe, buradan doğru ilerledikçe atanmıştan ziyade benimsenmiş rollerle zenginleşir. Böyle bir arkadaşlık babadan kocaya, erkek çocuklara, sokaktaki eril güce karşı görünür olmayan, her haksızlık karşısında ses yükseltilmese de gündeliğe yayılan sessiz işbirliklerinde kadınların kendi güçlerini, birlikte keşfetmelerini sağlar.

Kadınların farklı dönemlerde, anlarda, mekânlarda farklı formlardaki birliktelikleri, birbirlerine uzattıkları eller, sınıfsal, etnik, din-temelli ayrışmaların zorlamalarına rağmen feminist politikaya bakarken, feminist politikayla hemhal olurken ne kadar zengin ipuçları verir.