Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi

• Kürt Teavün ve Terakki gazetesinin sahibi ve müdürü Kürtler arasında Pîremerd adıyla bilinen Süleymaniyeli Tevfik’tir. 31 Mart Vakası’ndan sonra tutuklanıp Bekirağa Bölüğü’nde hapsedilmiştir. 

REWŞAN DENİZ

Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (KTTG) Kürt basın tarihinde “Kürdistan” gazetesinden sonra yayınlanan ikinci gazete olarak kabul görür. Gazete, 1908 yılında kurulan Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti’nin (KTTC) yayın organıydı. Cemiyet, farklı kaynaklarda farklı adlarla anılsa da kabul gören ismi Kürt Teavün ve Terakki’dir. KKTC’nin, Kürt diline önem verdiğini tüzüğünden de anlamak mümkündür. Örneğin tüzükte cemiyetin “Kürtçe olarak ilköğrenimi kolaylaştırmak Kürt dilini kitap haline getirmek ve Kürtçe dilbilgisi mükemmel bir sözlük” hazırlamak istediği ayrıca Kürtçe en güzel ders kitapları yazmayı başaranlara uygun ikramiyeler vererek teşvik edeceği belirtilmiştir. 

Gazetenin ilk sayısı, 5 Aralık 1908’de (Hicri takvime göre: 11 Zilkade 1326) çıkmıştır. Bilindiği kadarıyla dokuz sayısı vardır. Gazetenin dili Türkçe ve Kürtçeydi. Aynı zamanda bu gazete, Soranî lehçesiyle yazılar yayımlayan ilk gazetedir. Gazete günümüzde artık Soranî olarak anılan bu lehçe için Baban Kürtçesi denilmiştir.

Gazetenin özellikleri

Gazete içerik açısında da birkaç önemli özelliğe sahiptir. Birincisi, gazete yayın politikasıyla Ermeni-Kürt ilişkilerinin düzeltilmesi konusunda çaba göstermiştir. Ulusal dava konusunda da diğer milletler gibi birlik olunması çağrısı yapılmış ve bu konuda Arnavutlar örnek gösterilmiştir. Örneğin Halil Hayali bir yazısında Kürtlerinde Arnavutlar gibi kendi aralarındaki kan davalarını -bu sözü bugünün kavramıyla ulusal birlik olarak okuyabiliriz- bir tarafa bırakıp birbirlerine kardeşçe davranmalarını önerir. Meşruiyetin ilanı olumlu karşılanmış ve Kürt aşiretlerinin reisleri de gazetede yayımlanan mektup ve telgraflarıyla meşruiyeti olumlu karşıladıklarını belirtmiştir. Kürdistan’ın farklı bölgelerindeki aşiret reisleri gazete ile irtibat halinde olmuş ve Ermeni ve Süryani önde gelenleri de gazeteye telgraf ve mektup yollamıştır.     

Gazete Kürdistan’la ilgili birçok haber yayımlamıştır ki o dönemin iletişim olanakları düşünüldüğünde bu konuda başarılı olduğu söylenebilir. 

 

 

Gazeteye kimler yazmıştır

Kürt Teavün ve Terakki gazetesindeki yazılardan bazıları Kürtçe, bazıları ise Türkçedir. Mesela bazı yazılar hem Kürtçe hem Türkçe çevirisiyle verilmiştir. Örneğin Halil Hayalî, 'Kürtçe Lisanımız Weten û Îttîfaqa Kurmanca’ yazısı, ilk paragrafı Kürtçe ardından gelen paragrafı ise önceki paragrafın Türkçe çevirisi olacak biçimde yazmıştır.  

Gazetede Türkçe yazı veya çevirileri yayımlananlar şu kişilerdir: Babanzade İsmail Hakkı, Diyarbekirli Ahmet Cemil, Diyarbekirli Mazharzade Mazhar, E. A., Erzincanlı Hamdi Süleyman, Haydarizade İbrahim Efendi, Hüseyin Paşazade Süleyman, Mahmud Muîn, Malatyalı Bedri, Molla Said-i Kürdi, Seyid Abdülkadir, Süleyman Nazif, Süleymaniyeli Fethi, Süleymaniyeli M. Tevfik, Süleymaniyeli Seyfullah 

Kürtçe yazanlar ise şunlardır: Bediüzzaman Molla Said-i Kürdi, Ercişli Seyyah Ahmet Şevki, Halil Hayali, Mihemed Tahir Cizîrî, Süleymaniyeli Tevfîk. 

Sadece Süleymaniyeli Tevfîk (Pîremerd) Soranî lehçesinde yazmıştır diğerleri hepsi Kurmancî yazmıştır. 

Kapanma nedeni

II. Meşruiyetin ilanından sonra İstanbul’da yayına başlayan Kürdistan gazetesinin 1909’da meydana gelen 31 Mart Vakası’ndan sonra kapandığı biliniyor. Muhtemelen Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi de bu tarihten sonra yayımlanmamıştır. Zira Kahire’de yayınlanan Kürdistan gazetesinin yayın kurulu yayınladığı bir yazıda bu olaydan önce Süreya Bedirxan’ın Kürdistan gazetesini İstanbul’da çıkardığını ve 31 Mart sonra Vakası’ndan onun irticayla itham ederek hapse koyulduğunu işte bu olayla İttihat ve Terakki’nin yüzündeki maskeyi attığını ve ülkenin çok sayıda iyi adamını cezaevlerine ve sürgüne yollandığı yazılır. 

Kürt Teavün ve Terakki gazetesinin sahibi ve müdürü Kürtler arasında Pîremerd adıyla bilinen Süleymaniyeli Tevfik’tir ki o da 31 Mart Vakası’ndan sonra tutuklanıp Bekirağa Bölüğü’nde hapsedilmiştir. 

Yararlanılan kaynaklar:

* Malmîsanij, Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi, Apec Yayınları, 1998

* M. Emin Bozarsalanın transkrip ve çevirisini yaptığı 1998 yılında Deng Yayınevi’nden çıkan Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi