Dünyanın parası savaşa gidiyor

• Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü yayımladığı Dünya Askeri Harcama Eğilimleri başlıklı raporuna göre küresel çaptaki askeri harcamalar 2023 yılında üst üste dokuzuncu kez artarak toplam 2 trilyon 443 milyar dolara ulaştı. Türkiye ise 15,8 milyar dolarlık askeri harcamasıyla en çok askeri harcama yapan 22’nci ülke oldu.
• Ortadoğu'daki askeri harcamaların en büyüklerini sırasıyla Suudi Arabistan, İsrail, Türkiye ve İran yaptı. 2023 yılında yüzde 9,0 artarak yaklaşık 200 milyar dolara ulaşan Ortadoğu savaş yatırımları son on yılın en yüksek seviyesinde. İsrail’in, Hamas saldırısının ardından Filistin’e dönük işgal saldırıları, askeri harcamaları yüzde 24 artarak 2023'de 27,5 milyar dolara ulaştı.

MIHEME PORGEBOL

Dünyadaki neredeyse tüm coğrafyalarda savaşlar sürerken halkların beklentisi değişmiyor: Barış. Fakat barış hiç de yakın görünmüyor. Hem bölgesel hem de küresel güçlerin egemenlik hırsları ve çıkar çatışmaları yeryüzündeki savaşı günden güne derinleştiriyor. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (Stockholm International Peace Research Instıtute - SIPRI) de bunu doğruluyor. Enstitü, Nisan ayının son haftasında yayımladığı Dünya Askeri Harcama Eğilimleri başlıklı raporunda dünya devletlerinin 2023 yılında yaptığı askeri harcamaların kaydını tutuyor. Rapora göre küresel çaptaki askeri harcamalar 2023 yılında üst üste dokuzuncu kez artarak toplam 2 trilyon 443 milyar dolara ulaştı. 2022 yılına göre yüzde 6,8'lik bir artış gösteren harcamalar, aynı zamanda son 10 yılın da en büyük artış oranı. Rapora göre 2023'te küresel askeri harcamalardaki artış öncelikle Ukrayna'da devam eden savaşa, Asya ve Okyanusya ile Orta Doğu'da tırmanan jeopolitik gerilimlere bağlanırken en büyük askeri harcama artışları Avrupa, Asya ve Okyanusya ile Ortadoğu'da kaydedildi.

10 yılda yüzde 59 arttı

Rapor, bütün askeri harcamaların yüzde 74 gibi bir çoğunluğunun 10 ülke tarafından yapıldığını ortaya koyuyor. Bu ülkeler ise sırasıyla şöyle; ABD (916 milyar dolar), Çin (296 milyar dolar), Rusya (109 milyar dolar), Hindistan (83,6 milyar dolar), Suudi Arabistan (75,8 milyar dolar), İngiltere (74,9 milyar dolar), Almanya (66,8 milyar dolar), Ukrayna (64,8 milyar dolar), Fransa (61,3 milyar dolar) ve Japonya (50,2 milyar dolar). En büyük savaş yatırımcıları olan ABD ve Çin’in toplam harcaması ise dünya toplamının yaklaşık olarak yarısına tekabül ediyor. Neredeyse bütün devletlerin askeri harcamalarını arttırdığı gözlemlenirken yüzde 51 oranındaki artışla Ukrayna, harcamalarını en çok arttıran devlet oldu. Türkiye ise 15,8 milyar dolarlık askeri harcamasıyla en çok askeri harcama yapan 22’nci ülke oldu. Türkiye, 2022 yılına göre harcamalarını yüzde 37 oranında arttırırken bu artış 2014 yılına göre yüzde 59 olarak gerçekleşti. Kıtalara göre istatistik ve değerlendirmelerin de bulunduğu raporda Amerika kıtasındaki ülkeler 2023 yılında dünyadaki askeri harcamaların yüzde 41'ini oluşturduğu belirtildi. Amerika’yı sırasıyla Asya ve Okyanusya (yüzde 24), Avrupa (yüzde 24), Ortadoğu (yüzde 8,2) ve Afrika yüzde 2,1) ülkeleri takip etti.

Askeri harcamanın yüzde 37’si ABD’den

2023 yılında tek başına dünya askeri harcamasının yaklaşık olarak yüzde 37,5’ini gerçekleştiren ABD'nin askeri harcamaları 2022 yılına kıyasla yüzde 2,3 artarak 916 milyar dolar oldu. Bu rakam ABD’ye en yakın düzeyde askeri harcama yapan Çin’in 3,1 katı. Harcamalarının çoğunu “Araştırma, Geliştirme, Test ve Değerlendirme” (Research, Development, Test and Evaluation- RDT&E) kategorisinde yapan ABD’nin bu eğilimi üzerine SIPRI, “Bu durum, odak noktasını isyanla mücadele operasyonları ve asimetrik savaştan, gelişmiş askeri kabiliyetlere sahip düşmanlarla olası bir çatışmada kullanılabilecek yeni silah sistemleri geliştirmeye kaydırma kararıyla uyumludur” yorumu yapıyor.

Çin, kıtaları savaşa sürüklüyor

En fazla askeri harcama yapan ikinci devlet olan Çin ise yüzde 6’lık bir harcama artışı gösterdi ve 2023 yılında orduya tahmini 296 milyar dolar para ayırdı. Küresel harcamaların toplam yüzde 12’sini oluşturan Çin'in askeri harcamaları, Asya ve Okyanusya'nın birlikte gruplandırıldığı kıtalar arası kıyasa göre de Asya ve Okyanusya’daki harcamaların yüzde 50'sini oluşturuyor. Öte yandan Çin’in yaptığı bu yüksek savaş yatırımı komşuları ve kıta devletlerini de benzer yatırımlar yapmaya zorlamakta. Asya ve Okyanusya kıtasındaki birçok harcama aslında Çin’e önlem olarak yapılıyor. SIPRI, Çin’le ilgili olarak bir de not düşüyor: “Çin'in askeri harcamaları 29 yıl boyunca art arda artarak SIPRI Askeri Harcamalar Veri Tabanında herhangi bir ülke tarafından kaydedilen en uzun kesintisiz seriyi oluşturmuştur.”

Rusya savaşa doymuyor

En büyük üçüncü savaş yatırımcısı Rusya ise 109 milyar dolarlık harcamayla 2022 yılına kıyasla yüzde 24 daha fazla para harcadı. Ancak ne yazık ki Rusya’yla ilgili bu veriler güvenilir değil. Enstitünün raporda da not düştüğü üzere Ukrayna Savaşı’ndan sonra Rusya resmî kurumlarının aldığı tedbirler nedeniyle kesin rakamlara ulaşmak güç. Bir savaş makinesi olarak Rusya’nın gerek aldığı özel fon ve krediler gerekse de içeride uyguladığı ekonomi politikası asıl rakamların bundan çok daha fazla olduğunu gösteriyor. Üstelik SIPRI, Rusya’nın 2023'te yayınlanan ve 2024-26 yıllarını kapsayan taslak devlet bütçesine dayandırarak Rus askeri harcamalarının önümüzdeki yıllarda da artacağına dikkat çekiyor.

Bu, Afrika’nın yarışı değil

Savaş politikaları nedeniyle en çok can kaybının yaşandığı Afrika kıtasındaki devletlerin 2023 yılındaki toplam askeri harcaması 51,6 milyar dolar oldu. Kıtalar kategorisinde en düşük harcamayı yapan Afrika, bu rakamla önceki yıla göre askeri harcamalarını yüzde 22 arttırdı. Kıtanın lider devleti ise Cezayir. Cezayir, 18,3 milyar dolarlık harcamayla tek başına Afrika’daki askeri harcamaların yüzde 82’sini oluşturuyor. Cezayir’in ardından Fas, 5,2 milyar dolarla kıtanın ikincisi. Kıtanın askeri harcamalarını büyük oranda arttıran önemli diğer savaş yatırımcısı devletleri ise Nijerya, Güney Sudan ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti oldu.

Savaş bankası Amerika kıtası

Amerika kıtasındaki ülkelerin askeri harcamaları 2023 yılında 1009 milyar dolar oldu ve tahmin edileceği üzere bunun 943 milyar dolarlık büyük kısmı Kuzey Amerika’ya ait. 916 milyar dolarlık hacimli ABD’yi 27,2 milyar dolarla Kanada takip ediyor.

Orta Amerika ve Karayipler'deki askeri harcamalar cüzi bir gerilemeyle 14,7 milyar dolar olurken bu rakam 2014 yılından bu yana Orta Amerika ve Karayipler’de savaş yatırımlarının yüzde 54 oranında arttığını gösteriyor. SIPRI, kıtaya ilişkin Meksika’nın altını çizerek yaptığı yorumda, “Artan suç seviyeleri, başta Meksika olmak üzere alt bölgedeki bazı ülkelerin suç çetelerine karşı askeri güç kullanımını artırmasına yol açmıştır. Meksika'nın askeri harcamaları 2023 yılında 11,8 milyar dolara ulaşmıştır. Harcamalar 2022 ve 2023 yılları arasında yüzde 1,5 oranında düşmüş ancak 2014 yılından bu yana yüzde 55 oranında artmıştır. Suç faaliyetlerini engellemek için kullanılan askeri bir güç olan Guardia Nacional'a (Ulusal Muhafızlar) ayrılan ödenekler, bu gücün oluşturulduğu 2019 yılında Meksika'nın toplam askeri harcamalarının yüzde 0,7'sinden 2023 yılında %11'ine yükselmiştir” ifadelerine yer veriyor. Güney Amerika’da ise askeri harcamalar 2023 yılında 50,7 milyar dolar olurken buradaki en büyük savaş yatırımcısı 22,9 milyar dolarla Brezilya oldu.

Kimse burnundan kıl aldırmıyor

Dünyanın en büyük ikinci savaş yatırımcısı olan Çin’in bulunduğu Asya ve Okyanusya kategorisindeki devletlerin toplam askeri harcamaları 2022 yılına göre yüzde 4,4 ve 2014 yılına göre ise yüzde 46 artarak 595 milyar dolara ulaştı. Bu kıtadaki artış 1989 yılından bu yana sürüyor. Bu kategorideki bir diğer devlet ise Hindistan. Hindistan, aynı zamanda 109 milyar dolarlık yatırımla dünyanın de en çok askeri harcama yapan dördüncü ülkesi. Hindistan’ı da 50.2 milyar dolarlık harcamayla Japonya izliyor. SIPRI’nin aktardığına göre Japonya’nın 2023-27 yılları arasında orduya 310 milyar dolar harcamayı planlıyor. Gelecek yıllara dair bütçesini şimdiden belirleyen bir diğer ülke de Güney Kore. 2023 yılında 47,9 milyar dolar harcama yapan bu devletin 2023-27 yılları için toplam 253 milyar dolar harcama yapması bekleniyor. Bu kıtadaki bir diğer önemli ülke olan Tayvan’da ise nerdeyse tüm harcamalar Çin tehdidine karşı yapılıyor. Geçtiğimiz yıl 16,6 milyar dolar harcama yapan Tayvan, bütçesinin büyük kısmını savaş uçakları ve deniz sistemlerine ayırdı.

Ukrayna tüm varlığıyla savaşta

Avrupa kıtasında ise askeri harcamalar 2023 yılında 588 milyar dolar oldu. Bu rakam 2022 yılına göre yüzde 16, 2014 yılına göre ise yüzde 62 artışa tekabül ediyor. Avrupa kıtasındaki başlıca artış nedeni ise Rusya ve Ukrayna arasında devam eden savaş. Yine de İngiltere, 74,9 milyar dolarla bu kıtanın en büyük savaş yatırımcısı. Orta ve Batı Avrupa'daki askeri harcamalar 2023 yılında, 2022 yılına göre yüzde 10 ve 2014 yılına göre yüzde 43 artarak 407 milyar dolara ulaştı. 2023 yılında Almanya'nın askeri harcamaları üst üste ikinci kez artarak 66,8 milyar dolara ulaştı. Almanya ayrıca 2025 yılını da kapsayan bir askeri plan hazırlayarak askeri harcamalarını arttıracağının da işaretlerini veriyor. Bir diğer önemli harcamayı da Polonya yaptı. Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşta her an tetikte duran Polonya’nın 2023 yılındaki askeri harcamaları yüzde 75 oranında artarak 31,6 milyar doları gördü. 2023’te NATO’ya katılan Finlandiya da yüzde 54’lük bir harcama artışıyla 7.3 milyar dolar askeri harcama yaptı.

Doğu Avrupa’da ise askeri harcamalar 1990 yılından bu yana en yüksek seviyesine çıkarak 181 milyar dolar oldu. Bu artış elbette ki Rusya’yla aralarındaki savaşla tüm dünyanın gözünün çevrildiği Ukrayna’nın eseri. 2023 yılında 30’dan fazla ülkenin askeri yardımda bulunduğu Ukrayna’nın askeri harcamaları yüzde 51 artarak 64.8 milyar doları gördü. Bu rakam Rusya’nın yaptığı harcamanın yüzde 59’una denk düşüyor. SIPRI, Ukrayna’nın askeri harcamalarına diğer ülkelerden aldığı en az 35 milyar dolar askeri yardımı dahil etmediklerine ve buna rağmen Ukrayna’nın son on yılda askeri harcamalarını yüzde 1272 oranında arttırdığına vurgu yapıyor.

Ortadoğu’nun baronları: İsrail ve İran

Orta Doğu'daki askeri harcamaların en büyüklerini sırasıyla Suudi Arabistan, İsrail, Türkiye ve İran yaptı. 2023 yılında yüzde 9,0 artarak yaklaşık 200 milyar dolara ulaşan Ortadoğu savaş yatırımları son on yılın en yüksek seviyesinde. İsrail’in, Hamas saldırısının ardından Filistin’e dönük arttırdığı işgal saldırıları, askeri harcamaları yüzde 24 oranında artarak 2023 yılında 27,5 milyar dolara ulaştı. Ekim ayından önce aylık ortalama 1,8 milyar dolar savaş harcaması yapan İsrail, Aralık 2023'te harcamalarını 4,7 milyar dolara yükseltti. Ortadoğu’daki önemli bir diğer savaş yatırımcısı olan İran ise 10.3 milyar dolarlık harcama yaptı. İran’ın en büyük harcama kalemlerini ise Devrim Muhafızları Ordusu ile insansız hava araçları yatırımları oluşturuyor.