Ulus devletler sistemi iklim krizini çözemez

• Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü gibi uluslararası kurumlar gezegenin değil ulus-devletlerin çıkarlarına hizmet ediyor.

SERAP GÜNEŞ

Yazarlar Jonathan S. Blake ve Nils Gilman, Aeon.co'da yayınlanan "Gezegen için yönetişim" başlıklı yazılarında, mevcut ulus-devlet sisteminin ve küresel yönetişim yapılarının gezegensel ölçekteki sorunları çözmek için yetersiz kaldığına dikkat çektiler. Blake ve Gilman, pandemi, iklim değişikliği ve biyoçeşitlilik kaybı gibi gezegensel sorunların etkili bir şekilde yönetilebilmesi için yeni bir yönetişim mimarisi öneriyorlar.

Yazarlar, gezegensel sorunların ulusal sınırları aşan ve tüm dünya sistemini etkileyen sorunlar olduğunu vurguluyorlar. Ancak Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü gibi uluslararası kurumların  gezegenin değil ulus-devletlerin çıkarlarına hizmet ettiğini belirtiyorlar. Bu durumun, gezegensel sorunların etkili bir şekilde yönetilmesini engellediğini savunuyorlar.

Çok katmanlı yönetişim sistemi

Blake ve Gilman, insanların doğanın bir parçası olduğunu ve gezegenin sistemlerine derinden bağlı olduğunu vurguluyorlar. İnsan refahının, çok türlü bir gezegende yaşanabilirliğin sağlanmasına bağlı olduğunu belirtiyorlar. Bu nedenle, gezegensel sorunların çözümünün sadece insan çıkarlarını değil, tüm gezegen ekosisteminin çıkarlarını gözetmesi gerektiğini savunuyorlar.

Yazarlar, gezegensel sorunların hem küresel hem de yerel düzeyde etkilere sahip olduğuna dikkat çekiyorlar. Bu nedenle, tek bir yönetim düzeyinin (örneğin dünya hükümeti) yeterli olmayacağını belirtiyorlar. Bunun yerine, farklı ölçeklerde çalışan çok katmanlı bir yönetişim sistemi öneriyorlar.

Bu bağlamda, Blake ve Gilman "gezegensel yardımcılık" ilkesini ortaya atıyorlar. Bu ilkeye göre, bir konudaki yetki, o konuyu etkili bir şekilde yönetebilecek en küçük ölçekli kuruma verilmelidir. Bu ilke, sorunların en uygun düzeyde çözülmesini amaçlıyor.

Yazarların önerdiği yeni yönetişim mimarisi üç ana düzeyden oluşuyor:

1. Gezegensel kurumlar: Bu kurumlar, belirli gezegensel sorunları yönetmek için oluşturulacak. Örneğin, iklim değişikliği veya pandemiler için ayrı gezegensel kurumlar olabilir.

2. Ulus-devletler: Mevcut ulus-devletler, ekonomik yönetişim gibi ulusal ölçekteki konularla ilgilenmeye devam edecek. Ancak gezegensel konulardaki yetkileri sınırlandırılacak.

3. Yerel yönetimler: Yerel sorunları çözmek için güçlendirilecek ve daha fazla kaynağa sahip olacaklar.

Bu yapıda, her düzey kendi ölçeğine uygun konularda yetkili olacak. Yazarlar, iklim değişikliği örneği üzerinden bu sistemin nasıl çalışabileceğini açıklıyorlar:

- Gezegensel kurum: Yıllık karbon bütçesini belirleyecek.

- Ulus-devletler: Bu hedefleri sektörler ve bölgeler arasında dağıtacak.

- Yerel yönetimler: Hedeflere ulaşmak için yerel koşullara uygun önlemler alacak.

Radikal çözümlere ihtiyaç var

Blake ve Gilman’ın aeon.co sitesindeki yazılarında, bu sistemin mevcut ulus-devlet egemenliğine dayalı sistemden çok farklı olduğunu kabul ediyorlar. Bu nedenle, böyle bir değişimin gerçekleşmesi için büyük bir kriz ya da felaketin gerekebileceğini belirtiyorlar. Ancak böyle bir durumda hazır olmak için şimdiden bu vizyonu geliştirmenin önemli olduğunu vurguluyorlar.

Yazarlar, önerilerinin ütopik görünebileceğini, ancak geçmişte de benzer radikal fikirlerin zaman içinde gerçekleştiğini hatırlatıyorlar. Örneğin, Birleşmiş Milletler'in kurulması fikrinin ilk ortaya atılmasından gerçekleşmesine kadar yüzyıllar geçtiğini belirtiyorlar.

Sonuç olarak Blake ve Gilman, gezegensel sorunların çözümü için mevcut ulus-devlet sisteminin ve uluslararası kurumların ötesine geçen, çok katmanlı ve ölçekli bir yönetişim sistemi öneriyorlar. Bu sistem, gezegenin ve üzerindeki tüm canlıların refahını merkeze alarak, sorunları en uygun düzeyde çözmeyi amaçlıyor. Yazarlar, bu vizyonun gerçekleşmesinin zor ve zaman alıcı olabileceğini kabul ediyorlar, ancak gezegenin karşı karşıya olduğu sorunların aciliyeti nedeniyle bu tür radikal çözümlerin düşünülmesi gerektiğini savunuyorlar.