• Türk Cumhurbaşkanı Recep T. Erdoğan, Rusya’nın Kazan kentinde BRICS Zirvesi'ne katılıyor. NATO, Türkiye'yi uyarırken Putin-Erdoğan görüşmesi öncesi açıklama yapan Kremlin Sözcüsü olası üyeliğe engel bulunmadığını söyledi. BM Genel Sekreteri Guterres'in katılımı da tartışma konusu oldu.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgal girişiminin başladığı Şubat 2022’den bu yana Rusya topraklarında düzenlenen en yüksek düzeyli uluslararası toplantı olan BRICS Zirvesi, önceki gün başladı. Batı’nın izolasyonuna yanıt veren Putin'in ayağına NATO üyesi Türkiye'nin Cumhurbaşkanı ve BM Genel Sekreteri'nin gitmesi, Avrupa'da tartışma yarattı.

BRICS Zirvesi, Rusya Federasyonu'na bağlı Tataristan Cumhuriyeti'nin başkenti Kazan'da önceki gün başladı. Uluslararası sistemde çok kutupluluk arayışlarının arttığı bir dönemde, temelleri 2009'da Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin tarafından atılan BRICS, Güney Afrika'nın 2010'da örgüte katılımıyla uluslararası sistemde bir aktör olarak ortaya çıktı. Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika'nın İngilizce adlarının baş harflerinden oluşan BRICS, gelişmekte olan ülkelere daha fazla temsil imkanı verilmesi gerektiğini savunup küresel ekonominin kurallarını sorguluyor. BRICS, G7 ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin yapısını eleştirip çok kutuplu bir dünya kurmak için uluslararası yapılarda ve normlarda reform talebinde bulunuyor. Dünya Bankası verilerine göre; ekonomik alanda etkin role sahip BRICS üyelerinin küresel gayrisafi yurt içi hasılasının oranı 2021'de yüzde 26'ya yükseldi. BRICS, 2015'te gelişmekte olan ülkelerdeki kalkınma projelerine kredi vermek için Yeni Kalkınma Bankasını (NDB) kurma kararı aldı. NDB'nin, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası gibi Batı merkezli kurumlara alternatif olması amaçlanıyor. BRICS, 2009'dan bu yana yıllık zirveler düzenleyerek özellikle üye ülkelerin ekonomik şartlarını ve işbirliğini geliştirmeye yönelik görüşmeler yapıyor. Bu yılki BRICS zirvesi de Rusya'nın başkanlığında Kazan'da yapılıyor.

Üye sayısı artıyor

BRICS ülkeleri, 8,2 milyarlık dünya nüfusunun yaklaşık 3,6 milyarını oluşturuyor. Son olarak Malezya BRICS'e ortak ülke olma, Tayland ve Zimbabve, BRICS'e üye olarak katılma isteklerini beyan etti. Azerbaycan'dan da BRICS'e üyelik için resmi başvuruda bulundukları açıklaması geldi. Türkiye ise niyetini beyan etmiş durumda.

Zirveye katılanlar

Zirveye üye devletler Rusya, Çin, Brezilya, Hindistan, Güney Afrika, İran, Etiyopya, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve Mısır katılıyor. Toplamda 36 ülkenin ve 6 uluslararası örgütün temsilcileri Kazan'da. Bunlar arasında Türkiye gibi adaylıkla ilgilenen devletler de de bulunuyor. Rusya’nın Ukrayna’yı işgal girişiminin başladığı Şubat 2022’den bu yana Rusya topraklarında düzenlenen en yüksek düzeyli uluslararası toplantı olması, Putin’in Batı’nın izolasyonuna yanıtı olarak değerlendiriliyor.

Türkiye'nin flörtü

Türk Cumhurbaşkanı Erdoğan, 22 Ekim'de yaptığı bir konuşmada "Türkiye olarak BRICS ile işbirliğimizi samimi bir şekilde geliştirmek istiyoruz. İnşallah Kazan Zirvesi'nin buna vesile olacağına inanıyorum" demişti. Kalabalık bir heyetle katılan Erdoğan, Putin'in ikili görüşme listesinde yer aldı. Putin’in dış politika danışmanlarından Yuri Uşakov, 21 Ekim’de gazetecilere yaptığı açıklamada, enerji iş birliği konusunu ele alacaklarını; Türkiye’de doğalgaz enerji merkezi kurulması önerisinin tekrar edileceğini söyledi. Kremlin’den yapılan açıklamada, ticari ilişkilerin ele alınacağı, 55,4 milyar dolara çıkan hacmin daha da arttırılmasına odaklanılacağı kaydedildi. Zirvede, Ortadoğu’da yaşanan ve giderek artan gerilimin de ele alınması bekleniyordu. Yüz yüze görüşme öncesi ise Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov, Türkiye'nin olası üyeliğiyle ilgili konuştu. Peskov, Türkiye'nin NATO üyesi olmasının, BRICS üyeliği önünde engel oluşturmadığını söyledi. Moskova, örgütün 1 Ocak’ta kabul ettiği yeni üyeleri sindirmesi için zaman gerektiğini kaydetmişti. Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri BRICS'e 1 Ocak 2024'te katılmıştı.

AB ve NATO'nun tavrı

Türkiye, BRICS ile iş birliğinin Avrupa Birliği (AB) ile yürüttüğü gümrük birliği anlaşmasına alternatif değil tamamlayıcı olduğunu, NATO üyeliğine de halel getirmeyeceğini savunuyor.  NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, Estonya ziyareti sırasında düzenlenen bir basın toplantısında, Türkiye'nin BRICS ülkeleriyle iş birliği yapma hakkı olduğunu ve bu durumun Türkiye'nin NATO üyeliğiyle çelişmediğini belirtti. Rutte, Türkiye'nin BRICS ile ilişkilerini geliştirme arayışının NATO ülkeleri arasında tartışma yaratabileceğinin altını çizerek yine de bu durumun Ankara ve ittifakın birbirleri için önemini değiştirmeyeceğini söyledi. Rutte, "Türkiye her zaman NATO'nun bir parçasıdır ve öyle kalacaktır, bundan kesinlikle eminim" dedi.

Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres'in de zirveye katılması krayna Dışişleri Bakanlığınce "BM'nin itibarına zarar veren" yanlış bir seçim olarak nitelendirildi. Litvanya Dışişleri Bakanı Gabrielius Landsbergis de Guterres'in katılımını "kabul edilemez" olarak değerlendirdi.

AB'nin ekonomik büyüklüğünün iki buçuk katı olan bir blokun potansiyel gücü göz önüne alındığında, BRICS'e ilişkin endişe jeopolitik olmaktan çok ekonomik. İtalya'nın eski Başbakanı Enrico Letta bu hafta BRICS zirvesinin Avrupa'nın güçlerini birleştirmesi ve ekonomilerini bütünleştirmesi gerektiğinin altını çizdiğini söyledi.

Zirve, Putin’in perşembe günü düzenleyeceği basın toplantısı ile sona erecek. KAZAN

 

* * *

Dünya ekonomisinin çeyreği

Goldman Sachs’ta çalışan ekonomist Jim O'Neill, 2001'de birliğe ismini veren ‘BRIC’ kısaltmasını, Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin’in İngilizcelerinin baş harflerinden üretti. Bunlar o dönemde, yüzölçümü olarak büyük, orta gelir düzeyinde olan ama hızlı büyüyen ekonomilerdi. O’Neill, bu ülkelerin 2050’ye kadar dünyanın en büyük ekonomileri arasında olacağını öngördü. 2010'da Güney Afrika’nın katılmasıyla grup BRICS adını aldı.

Genişleme öncesi verilere göre BRICS ülkelerinin toplam nüfusu, 3 milyar 240 milyon kişi civarında ve ulusal ekonomik büyüklüklerinin toplamı da 26 trilyon dolara karşılık geliyor, bu da dünya ekonomisinin yüzde 26’sını oluşturuyordu. Genişleme sonrası grubun ekonomik büyüklüğü 30 trilyon dolara yaklaştı.

BRICS ülkeleri, 2014'te Yeni Kalkınma Bankası’nı (NBD) 250 milyar dolarlık sermayeyle kurdu. Bu bankanın amacı gelişen ülkelerdeki kalkınma projelerine kredi sağlamak olarak belirlendi. Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi o dönem BRICS’e üye olmayan ülkeler de Yeni Kalkınma Bankası’na katıldı ve bu iki ülke üyeliğe davet edildi.

Ortak bir para birimi

BRICS ülkeleri Brezilya ve Rusya’dan önde gelen siyasetçiler, uluslararası ticaret ve finans piyasalarında hakim konumda olan dolara rakip olmak için bir para birimi yaratmak fikrini yakın zaman önce ortaya attı. Ekonomist Jim O'Neill, Financial Times’a verdiği röportajda üyeler arasında geçerli bir yeni para birimi fikrinin ‘saçmalık’ olduğunu savundu.