Getir imparatorluğu küçülüyor, işçiler küresel greve gidiyor

• Türk hızlı teslimat şirketinin sorunları, işten çıkarmaların artmasına ve kalanlar için çalışma koşullarının kötüleşmesine yol açarak işçileri uluslararası düzeyde örgütlenmeye itiyor. Getir'in imparatorluğu hızla küçülürken, işçiler küresel bir grev planlıyor.

SERAP GÜNEŞ

Avrupa'nın açık ara en büyük hızlı teslimat şirketi Getir, üç ay içinde Fransa, İspanya, İtalya ve Portekiz'den çıktı ve 23.000 kişilik işgücünde dünya çapında önemli işten çıkarmalar yaptığını duyurdu.

Getir'in 22 Ağustos yaptığı açıklamada, hala faaliyet gösterdiği Türkiye, Hollanda, Almanya, Birleşik Krallık ve Amerika’da yaklaşık 2.500 kişiyi işten çıkaracağını duyurması, sorunlarının sanılandan ciddi olduğunu gösteriyor olabilir.

İngiltere ve Almanya'dan gelen haberler şirketin nakit akışında ciddi sıkıntılar yaşadığını, tedarikçilere ödeme yapılamadığını, Getir aplikasyonu üzerinde çabuk bozulan ürünlerin satılmadığını ve ekipmanların açık arttırmayla satıldığını gösteriyor.

Ancak, şirket uçurumun kenarında gibi görünmüyor. Getir Nisan ayında 500 milyon dolar topladı ve baş yatırımcılarından biri olan Abu Dhabi egemen varlık fonu* Mubadala yeni bir finansman turu üzerinde çalıştığını söyledi. Bununla birlikte, imparatorluğun çökmekte olabileceğine dair açık işaretler var.

Yükseliş ve düşüş

Getir, 2015 yılında Türkiye'de faaliyete geçen Avrupa'nın en eski hızlı teslimat şirketi. Şirket, Türkiye pazarında modelini mükemmelleştirmek için yıllarını harcadı ve burada kârlı olduğunu iddia ediyor.

'Hızlı-ticaret' sektörünün geri kalanı gibi, pandemi büyük ve hızlı bir büyümenin tetikleyicisi oldu, bir dizi büyük yatırımcıdan 1,8 milyar dolar topladı ve ABD'nin yanı sıra Avrupa'nın neredeyse tüm ana pazarlarına genişledi. Mart 2022 itibariyle şirket 12 milyar dolar değerindeydi.

Ancak Getir bir fırtınaya doğru yelken açıyordu. Sağladığı büyük fon, rakiplerinden daha iyi sermayeye sahip olduğu anlamına gelse de, pandemi hafifledikçe talep daralıyordu. Yükselen enflasyon ve faiz oranlarıyla birlikte, yatırımcıların spekülatif teknoloji yatırımlarına para yatırması aniden çok pahalı hale geldi. Risk sermayesi musluklarının kapatılmasıyla Getir'in 'kârdan önce büyüme' stratejisi -pazarlara hâkim olduktan sonra kâr peşinde koşmadan önce teslimatları sübvanse ederek rakipleri yenmeye çalışmak- hızla sürdürülemez hale geldi.

4 bin 500 çalışan işten çıkartıldı

Mayıs 2022'de şirket ilk küresel işten çıkarma dalgasını duyurdu ve "makroekonomik görünümün bozulması" nedeniyle işgücünün %14'üne denk gelen yaklaşık 4.500 çalışanı işten çıkardı. Şirket o dönemde, halen faaliyet gösterdiği dokuz pazarın tamamında kalıcı olmaya niyetli olduğunu iddia etmişti.

Aralık ayına gelindiğinde Getir'in ana rakiplerinden biri olan Alman kökenli Gorillas tüm nakdini tüketmiş ve hızla iflasa doğru gidiyordu. Getir, firmayı 1,25 milyar dolarlık hisse karşılığında satın almak için bir anlaşma yaptı. Diğer rakipler finansman eksikliği ve düşen talep nedeniyle çökerken, Getir ayakta kalan son hızlı teslimatı uygulaması olarak pazara hakim olacak gibi görünüyordu. Ancak talep yoksa bir pazarın kralı olmanın hiçbir faydası yok.

Getir ve Goriller

Getir İşçi Kolektifi, Berlin'deki bir Getir franchise sahibinden X'e (Twitter) bir mesaj sızdırdı. Mesajda "Getir ve Goriller şu anda çok şaşırtıcı bir şekilde Almanya genelinde talep görmüyor" deniyor. "Normal siparişlerimizin yarısını bile alamadık... Getir şu an önünü göremez halde."

Berlin'de eski bir Getir sürücüsü olan ve Temmuz 2021'de sözleşmesi feshedilen ancak Getir İşçi Kolektifi'nin aktif bir üyesi olmaya devam eden Ronnie**, firmanın Avrupa'nın en kalabalık ülkesinde bu kadar zorlanmasının nedenlerini uzun bir liste halinde sıralıyor.

Şirketin, büyük bir Alman süpermarket zinciri olan REWE'nin güçlü desteğine sahip olan, yani tedarikçilerle Getir'in karşılaştığı sorunlarla karşılaşmayan Alman kökenli Flink ile zorlu bir rekabet içinde olduğunu söylüyor. Ayrıca, uygulamadaki ürünlerin fiyatı süpermarkettekinden çok daha yüksek, ürün kalitesi ise genellikle daha düşük. Ama en önemlisi, Getir'in en büyük sorununun süper hızlı teslimat taahhüdü olduğuna inanıyor.

Hintli bir göçmen olan Ronnie, "Çok hızlı teslimat yapmak için çok sayıda işçiye ihtiyacınız var" diye açıklıyor. "Getir'in en yoğun olduğu dönemde, bir karanlık mağazada 8 saatlik bir vardiyada 20 sürücü çalışıyordu. Ve hepimize ödeme yapılması gerekiyor, çünkü sonuçta biz de insanız. Bu insani tarafı unutuyorlar."

İşçilere ne oluyor?

Getir 2021'de Almanya pazarına ilk girdiğinde, can havliyle sürücü arıyordu.

Ronnie, "O sırada Gorillas'ta işçiler grev yapıyordu ve işten atıldılar" diyor. "Getir Gorillas'tan en iyi sürücüleri almak için bu fırsatı kullandı. Bunu bir 'kayıt bonusu' aracılığıyla yaptılar, 250 €'ya kadar çıkıyordu [bize gelirseniz size 250 euro]. Ama ikinci aydan itibaren maaş bordromda olması gerekenden daha az saat yazmaya başladılar."

Ronnie, ödenmemiş ücret ve sosyal hakların büyük bir sorun olduğunu söylüyor. Son üç yıl içinde pek çok işçi ödenmeyen tatil izinleri, ödenmeyen ikramiyeler ve ödenmeyen kıdem tazminatları nedeniyle mahkemeye başvurmuş.

Şirketin iş gücünü azaltmayı planladığı şu dönemde, Ronnie, Getir'in işten çıkarmak yerine çalışanların saatlerini keserek, işten çıkarmayla ilişkilendirilen maliyetlerden kaçındığına inanıyor. Sızdırılan mesajda, Getir franchise sahibi, 'bazılarının artık eskisi kadar çalışmayacağını' söylüyor, ancak bunların işten çıkarıldığını da söylemiyor.

Çalışanlara istifa baskısı

Ronnie, "Getir'in dünya çapında 2.500 kişiyi işten çıkaracağı yönündeki açıklamasına inanmıyorum" diyor. "İstifa etmeleri için baskı yapılanları da dahil ettiğinizde bu sayı çok daha fazla olacaktır."

"İşçilere istifa etmeleri için farklı şekillerde baskı yapabilirler. Örneğin, onları yaşadıkları yerden bir buçuk saat uzaklıktaki bir depoya transfer etmek gibi. Birçoğu mahkeme sürecine girmek istemiyor çünkü bu süre zarfında maaşlarını alamıyorlar, bu yüzden de para kazandıran bir işe ihtiyaçları olduğu için istifa ediyorlar" diyor.

Alman Junge Welt gazetesinde yer alan bir başka haberde, şirketin Berlin'deki taşeronlarından Fast/Furious/Food GmbH'nin, iş olmadığı halde çalışanlarını "yasadışı bir şekilde bir gecede ücretsiz olarak evlerine gönderdiği" iddia ediliyor.

Ronnie, Getir'in işten çıkarmalar için e-bisiklet sürücülerini hedef aldığına inanıyor çünkü mopedlerin daha hızlı olması, daha uzun mesafelere gidebilmesi ve daha fazla yiyecek taşıyabilmesi nedeniyle "sadece moped sürücülerini istiyorlar. Türkiye'de sadece moped sürücülerini kullanıyorlar" diye açıklıyor.

Greve doğru

Ronnie, çoğu işçinin yeni bir iş bulmaya çalıştığını, ancak bunun giderek zorlaştığını çünkü "şu anda iş bulmanın gerçekten zor olduğunu" itiraf ediyor.

Getir İşçi Kolektifi (GWC), iş mahkemelerine giden çok sayıda dava nedeniyle Almanya Çalışma Bakanı Hubertus Heil'i müdahale etmeye çağırıyor.

"Çalışan haklarının sürekli ihlal edildiği bu şirketlerin, yargı sistemini alaya aldıkları için, hükümet tarafından suç işlemeyi alışkanlık haline getirmiş suçlular olarak görülmesini istiyoruz" diyor Ronnie.

GWC işçilere dava açmaları için yardım ediyor, ancak bunun adaletin yerini bulmasını sağlayacağına pek inanmıyorlar.

Küresel işten çıkarmaların duyurulmasıyla birlikte Ronnie, bir şeyler yapmak isteyen diğer ülkelerdeki Getir işçileriyle temas halinde. Dünyanın herhangi bir yerinde sözleşmeleri feshedilen ya da işçi hakkı ihlallerine maruz kalan Getir ve Gorillas işçileri için bir iletişim formu oluşturmuşlar.

"Küresel bir grev örgütlemek istiyoruz" diyor Ronnie. "Hâlâ Getir'de çalışan işçilerin şunu bilmesini istiyoruz: 'Hey, bu yakında sizin de başınıza gelecek'."

(*)  Bir devletin finansal varlıklarını yönetmek amacıyla oluşturduğu bir fon.

(**) Gerçek ismi değil