Amazon'da kuraklık: Böylesi hiç görülmedi

• Amazon yağmur ormanı en kötü kuraklığı 2023 yılında yaşadı. Birçok köy, nehir yoluyla ulaşılamaz hale geldi, orman yangınları şiddetlendi ve yaban hayatı öldü. Amazon'da 30 yıl yaşayan Dr. Marmontel, “İklimin böyle hızla değişmesi karşısında şok oldum. Yüzüme bir tokat yemiş gibi oldum” diye konuştu.

SERAP GÜNEŞ

Amazon yağmur ormanı, kaydedilen en kötü kuraklığı 2023 yılında yaşadı. Birçok köy, nehir yoluyla ulaşılamaz hale geldi, orman yangınları şiddetlendi ve yaban hayatı öldü. Bazı bilim insanları, bu tür olayların dünyanın en büyük ormanının geri dönüşü olmayan bir noktaya hızla yaklaştığının bir işareti olduğundan endişe ediyor.

Ormanın ortasında, 40 ailelik bir topluluk olan Bom Jesus de Igapo Grande, bölgede kaydedilmiş en şiddetli kuraklıktan kötü etkilendi. Köyün reisi, Oliveira Tikuna'nun babası, yaşlı ve hasta olan herkesi, kasabaya daha yakın bir yere taşınmaları konusunda uyardı.

Oliveira, bize neler olduğunu göstermek istedi. Uzun bir yolculuk olacağı konusunda bizi uyardı. Ancak geniş Solimões nehri boyunca dönüp köyüne doğru kıvrılan dereye girdiğimizde, o bile şaşırıyor. Yer yer sadece 1 metre genişliğinde bir dereye dönüşmüş. Kısa süre sonra, bot nehir yatağında sıkışıyor. İnip ellerimizle çekmemiz gerekiyor.

Nehir biraz daha kurursa…

Oliveira, “49 yaşındayım, daha önce hiç böyle bir şey görmedik. Böyle kötü bir kuraklık duymadım" diyor.

Kuruyan dere boyunca üç saat süren zorlu bir yürüyüşten sonra pes edip geri dönüyoruz. Oliveira, “Nehir biraz daha kurursa, ailemim dünyayla tüm bağı kesilecek” diye konuştuyor.

Amazon'da yağış mevsimi Ekim'de başlamalıydı ama kuru ve sıcak havalar Kasım sonuna kadar sürdü. Bu, iklim değişikliğinin güçlendirdiği döngüsel El Niño hava modelinin bir etkisi. El Niño, Pasifik Okyanusu'ndaki suyun ısınmasına neden oluyor, bu da Amerika'nın üzerine ısıtılmış hava itilmesine yol açıyor. Bu yıl Kuzey Atlantik'teki su da anormal derecede sıcaktı ve Amazon'u sıcak, kuru hava kapladı.

Bitkiler ölüyor

BBC’den Stephanie Hegarty’ının haberine göre Flávia Costa, ekibinin birçok bitkide ölüm belirtileri bulduğunu söylüyor. “Tanık olduğum ilk kuraklıkta, 'Vay canına, bu korkunç. Yağmur ormanına nasıl olur bu?' demiştim" diyor. Amazon Araştırmaları Ulusal Enstitüsü'nde bitki ekolojisti olan Flávia Costa. 26 yıldır yağmur ormanında yaşayıp çalışıyor.

Costa, “Ve sonra, her yıl yeni bir rekor kırıldı. Her kuraklık bir öncekinden daha şiddetliydi" diyor.

Bu yılın kuraklığının ne kadar zarar verdiğini değerlendirmek için çok erken olduğunu söylüyor, ancak ekibi birçok bitkinin "ölme belirtisi gösterdiğini" bulgulamış.

Geçmiş kurak mevsimler, zararın kapsamının bir göstergesi. Bazı tahminlere göre, 2015'teki "Godzilla kuraklığı" sadece ormanın küçük bir bölümünde 2,5 milyar ağaç ve bitkiyi öldürdü.

Mekanizma bozulursa…

Muhteşem bir biyoçeşitliliğe sahip olan Amazon'un yaklaşık 150 milyar ton karbon depoladığı tahmin ediliyor.

Birçok bilim insanı, ormanın teorik bir dönüm noktasına, yani kuruyup parçalanıp savan olma noktasına hızla ilerlediğinden korkuyor.

Şu anda, Amazon kendi hava sistemini yaratıyor. Geniş yağmur ormanında, ağaçlardan buharlaşan su, yağmur bulutları oluşturuyor ve bu bulutlar ağaç örtüsü üzerinde seyahat ediyor, bu nem beş veya altı kez geri dönüştürülüyor. Bu, ormanı serin ve nemli tutuyor, hayatı sürdürmek için ihtiyaç duyduğu suyu sağlıyor.

Ancak ormanın büyük bölümleri ölürse, bu mekanizma bozulabilir. Ve mekanizma bir kez bozulursa, bunun geri dönüş olmayabilir.

Brezilyalı iklim bilimci Carlos Nobre, bu teoriyi ilk kez 2018'de ortaya attı. Ortak kaleme aldığı makale, Amazon'un yüzde 25'lik bir kısmının ormansızlaştırılması ve küresel sıcaklığın sanayi öncesi seviyelerden 2C ile 2,5C arasında bir artış göstermesi durumunda, ormanın bir dönüm noktasına ulaşacağını belirtiyor.

Yüzde 17'si ormansızlaştırılmış durumda

"2018'dekinden daha endişeliyim" diyor. "COP28'den yeni döndüm ve sera gazlarının anlaşma hedefleriyle azaltılacağı konusunda iyimser değilim. 2,5C'yi aşarsak, Amazon'a yönelik riskler korkunç olacak."

Şu anda Amazon'un yüzde 17'si ormansızlaştırılmış durumda ve küresel sıcaklık, sanayi öncesi seviyelerin 1,1C ila 1,2C üzerinde.

Yunuslar ölüyor

Ekosistemin zorda olduğuna dair başka işaretler de var. Bölgedeki iki gölette yüzlerce yunus ölü bulundu. "Bu çok yıkıcıydı" diyor Sürdürülebilir Kalkınma için Mamirauá Enstitüsü'nden Dr. Miriam Marmontel. "Canlı hayvanlarla, güzel örneklerle uğraşıyorduk, sonra bir anda 70 ceset bulduk."

Birkaç hafta içinde 276 ölü yunus bulmuşlar. Dr. Marmontel, onları öldüren şeyin suyun sıcaklığı olduğuna inanıyor. Bazı yerlerde sıcaklık 40,9C'ye ulaştı, yunus - ve insan - vücut sıcaklığından neredeyse 4C daha yüksek bu.

"Tüm vücudu kesintisiz şekilde o sıcak suda olan bir hayvan düşünün" diyor Dr. Marmontel. "Ne yapabilir? Orası yaşadığı yer, sonra bir anda, çorba gibi ısınıyor ve kaçamıyorlar."

Ormanı savunmanın zamanı

Amazon'da 30 yıl yaşayan Dr. Marmontel, ormanın bu kadar kurak olduğunu göreceğini hiç hayal etmemiş. İklimin böylesine hızla değişmesi karşısında şok olmuş: “Yüzüme bir tokat yemiş gibi oldum. Çünkü Amazon'a ne olduğunu ilk kez görüyor ve hissediyorum.”

Oliveira, "Bunun suçlusu olduğumuzu biliyoruz, dikkat etmiyoruz, yeryüzünü savunmuyoruz. Onu savunmanın zamanı geldi" diye konuştuyor.