• Hortencia Chigchilán, Ekvador’da deniz seviyesinden 3.000 metre yükseklikteki Cotopaxi’de yok olmak üzere olan  “chiwila” adlı patates türünü kurtardı. Chigchilán, “Tarlaya gittim, elimi toprağa koydum ve çocuklarıma şöyle dedim; artık patates var! Sanki yeniden bir aile bulmuş gibiydim” diyor.

Ekvador’da kadınların yüzde 27,7’si hayatını tarlalarda çalışarak; soğan, fasulye ve patates yetiştirerek geçiriyor. Bu kadınlardan biri de Hortencia Chigchilán. Ancak onun hikâyesi, tarım işçisi bir kadının ötesinde yok olmak üzere olan Quichua dilinde “chiwila” adı verilen patates türünü kurtarmakla başka bir boyuta geçti.

Chigchilán, Chiwila’yı en son 24 yıl önce yemişti. O zamanlar patatese bu adın verildiğini ya da onun için ne kadar önemli olduğunu bilmiyordu. En son anıları çocukluğuna, tarlada anne ve babasına yardım ettiği zamanlara aitti. Ancak 14 yaşındayken onların ölümünden sonra bu miras da yok olmuş. “O zamandan beri artık ekmiyoruz ve Chiwila yok oldu. Burada kimse yoktu, bu yüzden onu kurtarmak için ilerlemedik. Ta ki ben onu tekrar bulana kadar” diyor.

Tohum başına bir dolar

Yaklaşık 8 yıldır, bu türü kurtarmak ve korumak için çalışan 49 yaşındaki Chigchilán, tohumunu satın almak için patates başına bir dolar ödemiş. Bu olay, 2017 yılında Toacaso'daki bir pazarda tohum takasında gerçekleşmiş.

Deniz seviyesinden 3.000 metreden daha yüksekte, Cotopaxi'deki Tigua Casa Quemada komününde yaşayan Chigchilán, tohumları bulduktan sonra işe girişmeye başladı. Cotopaxi, ayrıca ülkenin kuzeyindeki Carchi'den (%26,8) sonra Ekvador'da patates ekili en büyük ikinci alana sahip eyalettir.

Sadece organik gübre kullanıyor

Chigchilán, patatesleri ilk ektiğinde, çok fazla kimyasal madde içerdiklerini fark etti. Çocukken hatırladıklarına benzemiyorlardı; normalden daha büyüklerdi. Bunun üzerine tohumu iyileştirmek için kimyasal kullanmamaya, sadece organik gübre kullanmaya karar verdi. Ve yedi ay sonra ilk hasadını elde etti. O anları EL PAÍS’e şu sözlerle anlatıyor: “Tarlaya gittim, elimi toprağa koydum ve çocuklarıma şöyle dedim; artık patates var!”

“Çocuklarım bu patatesin varlığından haberdar değildi. Denediklerinde çok heyecanlandılar çünkü bilmiyorlardı” diyor Chigchilán ve ekliyor: “Yine de çok azını yedik. Çoğu tohumluktu.”

İklim krizi Chiwila’yı vurdu

Chigchilán, Chiwila’yı geri kazanmayı ve yılda iki kez hasat elde etmeyi başarmış olsa da yeni zorluklarla karşı karşıya. Son yıllardaki iklim krizi üretimi etkileyerek mahsulün hayatta kalmasını ve ailesinin geçimini tehdit etti.  “Neredeyse 15 gün don vardı. Patatesleri yaktı ve artık ürün vermiyorlar” sözleriyle devam ediyor anlatmaya.

Atalarımdan miras

Patatesin atalarından kalma bir tür olduğunu anlayan Chigchilán, tohumları sessizce saklıyor. Ancak, nesli tükenmekte olan türleri kurtarmaya adanmış bir kuruluş olan Tohum Koruyucuları Ağı'nda (Red de Guardianes de las Semillas) eğitim aldıktan sonra, Chiwila'nın patatesin bir çocukluk anısından öte, en önemli türlerinden biri olduğunu öğrendi.

Kadınlarla temas etmeliydi

Ağ’ın koordinatörlerinden Rogelio Simbaña, eğitimlerde çiftçilere atalarından kalma tohumları nasıl koruyacaklarını, birlikte ekimin faydalarını, monokültürün biyoçeşitlilik ve yerli türlerin çeşitliliği üzerindeki etkilerini öğretti. Chigchilán için eğitim bir ağ örmek anlamına geliyordu. Çoğunluğu kadınlardan oluşan tarım işçileriyle temas etmek, bilgi alışverişi yapmak istiyordu.

Çünkü onun için bir patatesi kurtarmak çok daha başka anlama geliyordu; annesi, babası ve çocukluğuyla yeniden buluşmaktı. Chigchilán, son olarak şöyle diyor: “Onu tekrar bulduğunuzu hayal edin. Sanki yeniden bir aile bulmuş gibiydim. Bu çağda onları tekrar göreceğim için heyecanlıydım çünkü artık yoklardı.” 

HABER MERKEZİ

 

* * *

Patates işçilerinin durağı

Güney Amerika genelinde 4.000'den fazla yerli patates çeşidi bulunuyor ancak sadece birkaç türü biliniyor. Sadece Ekvador'da yaklaşık 350 çeşit var. Bunların arasında, koyu mor topaklarından dolayı pata de perro, papa chimbe, papa bonga, mishque ve papa uva olarak da bilinen chiwila yer alıyor.