İran ekonomisi çöküyor

• Fabrikaların yarı zamanlı çalışmaya başladığı, okulların elektrik yokluğundan eğitime ara vermeye başladığı İran’da küçük işletmeler kapanıyor. Fosil yakıt zengini İran’da enerjiye bağlı ekonomi hızla küçülüyor.

Zengin doğalgaz ve petrol kaynaklarına sahip İran, Batı’nın yaptırımlar, altyapı sorunları ve İsrail saldırıları nedeniyle tarihinin en büyük enerji kriziyle yüzleşiyor. Devlet televizyonu, cumhurbaşkanlığı binasının geceleri karanlıkta kaldığını gösteren görüntüler yayınlıyor. İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, ülkesinin gaz, elektrik, su, para ve çevre konusunda ciddi sorunlarla karşı karşıya olduğunu açıkladı.

Günlük 350 milyon metreküp doğalgaz açığı bulunan İran’da 17 elektrik santrali tamamen devre dışı kaldı. Sanayi Koordinasyon Konseyi Başkanı Mehdi Bostanci, üretimin yüzde 30 ile 50 arasında düşeceğini ve zararın on milyarlarca doları bulacağını belirtti.

Acil durum rezervi harcandı

The New York Times’ın haberine göre, İsrail 2024 yılının Şubat ayında İran’daki iki önemli gaz boru hattına saldırı düzenledi. İran yönetimi, milyonlarca insanın gaz hizmetinin kesilmemesi için acil durum rezervlerini kullanmak zorunda kaldı. Ticaret Odası Enerji Komitesi üyesi Seyed Hamid Hüseyni, bu rezervlerin hala doldurulamadığını açıkladı.
Avrupa ve ABD’ye göre çok yüksek oranda fosil yakıt kullanımına bağımlı olan İran’ın enerji altyapısının yüzde 70’i doğalgaza dayanıyor. Ülke genelinde konutların yüzde 90’ı ısınma ve yemek pişirme için doğalgaza bağımlı durumda.
Devlet gaz şirketi başkanı Said Tavakoli, Tahran yakınlarındaki dağlarda ve Hazar Denizi kıyısında bulunan 73 bin tatil evinin gazını kestiklerini duyurdu.

Hiper enflasyon kronikleşti

Kronik hiper enflasyonun cenderesindeki İran’ın para birimi riyal, dolar karşısında tarihin en düşük seviyesine geriledi. Riyal, Donald Trump’ın Kasım ayında başkan seçilmesinden bu yana yüzde 10’dan fazla değer kaybetti. Dolar kuru 703 bin riyalden 777 bin riyale yükseldi. Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan’ın göreve başladığı 30 Temmuz’da kur 584 bin riyal düzeyindeydi.

Fabrikalar küçülüyor, eğitime ara veriliyor

İran’ın Yüksek Çalışma Konseyi’ndeki işveren temsilcisi Ali-Aşgar Ahaniha, Devrim Muhafızları’na bağlı Tasnim ajansına verdiği röportajda sanayi alanlarının yüzde 50’sinin elektrik kesintileri nedeniyle faaliyetlerini durdurduğunu açıkladı.

Tahran’da yaşayan 32 yaşındaki İngilizce öğretmeni Sephideh, elektrik kesintileri nedeniyle çevrimiçi derslerinin sürekli iptal olduğunu belirtti. Diş hekimi Nader ise elektrik kesintileri yüzünden hastaların tedavilerini yarıda kesmek zorunda kaldığını söyledi. İran, yazın 14 bin megavat elektrik açığı yaşadı. Yaptırımlar ve jeopolitik gerilimler nedeniyle altyapı yatırımları yapılamıyor. Devlet sübvansiyonları, verimsiz enerji tüketimini teşvik ediyor.

Kombiyi kapatmakla çözülmez

Pezeşkiyan, enerji tasarrufu için geniş çaplı bir kampanya başlattı. Devlet görevlileri ve ünlüler, halktan evlerinin sıcaklığını en az iki derece düşürmelerini istiyor. Devlet televizyonu, cumhurbaşkanlığı binasının geceleri karanlıkta kaldığını gösteren görüntüler yayınlıyor. 

Doğalgaz ve elektrik altyapısının yenilenmesi için gereken yabancı yatırımlar, yaptırımlar nedeniyle yapılamıyor. Sanayi üretimindeki düşüş ve işten çıkarmalar ekonomik krizi derinleştirebilir. TAHRAN