• Emekliler, bir 30 Haziran Dünya Emeklilik Günü'nü daha ekonomik krizin gölgesinde karşıladı. Emekli-Sen Wan Şube Başkanı Timur Sayyiğit, "Kürt coğrafyasına yağdırılan mermilerin bütçesi halka aktarılsa bu bütçe herkese yeter" dedi. 

Emeklilerin büyük bir kısmı asgari ücretin dahi çok altında bir ücretle, açlık sınırının da altında, zorlu yaşam koşullarında yaşamaya mahkum ediliyor. Emekli maaşlarına yapılan zamlar, yüksek enflasyon ve derinleşen ekonomik kriz karşısında anlamsızlaşıyor.

AKP-MHP iktidarının, sermayeyi ve rantı merkeze alan ekonomi kararları, enflasyonu hızla arttırdı, milyonlarca yurttaş enflasyon ve hayat pahalılığı baskısı altında kaldı. Fiyat istikrarının yok oldu, dünyada en yüksek enflasyona sahip ilk dört ülke arasında. Emekçiler ve emekliler en temel ihtiyaçlarını dahi karşılamakta zorlanıyor. Büro Emekçileri Sendikası Araştırma Merkezi'nin (BES-AR) Haziran 2024 raporun agöre; açlık sınırı 25 bin 374 lira, yoksulluk sınırı ise 70 bin 253 lira oldu. Türkiye ve Kuzey Kurdistan genelinde 8 milyonu aşan işçi emeklisi, 3 milyon esnaf emeklisi ve 3 milyon civarında memur emeklisi olmak üzere toplamda 16 milyonu aşan emekli bulunuyor. Türkiye Emekliler Derneği Genel Başkanı Kazım Ergün, 16 milyon 154 binden fazla kişinin SGK'den emeklilik ve yaşlılık aylığı aldığını belirtti. Ücretli çalışan sayısının sadece 15 milyon civarında olduğu bir ekonomide bu sayının ne denli önemli olduğu daha iyi anlaşılıyor. Emeklilerin çoğunluğu 3 milyon 240 bin kişiyle en fazla emekli nüfusuna sahip şehir İstanbul, ardından 1 milyon 261 bin 552 emekliyle Ankara, 1 milyon 176 bin 709 emekliyle İzmir, 720 bin 435 emekliyle Bursa ve 495 bin 70 emekliyle Antalya'da. Bu iller ise geçinmenin daha da zor olduğu iller. SGK'nin Mart 2024 verilerine göre 1 milyon 943 bin 579 emeklinin SGK'ye sosyal güvenlik destek primi ödenmesiyle çalışmayı sürdürdüğüne dikkat çeken Ergün, şunları kaydetti: "Veriler bize yaklaşık 2 milyon emeklinin çalışmaya devam ettiğini gösteriyor. Kayıtlı çalışan emekli sayısı kadar, kayıt dışı çalışan ya da çalıştırılan emeklimiz var. Kayıtlı ve kayıt dışı 4 milyon emekli çalışmak zorunda kalıyor. Bu da emeklilerin yaklaşık dörtte birine karşılık geliyor. EYT düzenlemesiyle birlikte çalışan emekli sayısı hızla arttı. Emeklilerimiz geçinemedikleri için çalışmak zorunda kalıyor."

4 milyonun kök maaşı 10 bin liranın altında

Hatırlanacağı gibi Temmuz 2023'te yapılan maaş zammıyla memur emekli aylıkları için yüzde 17,55 olarak belirlenen zam oranı, çıkan ek kararla yüzde 25’e tamamlandı, SSK ve Bağ-Kur emeklilerine yüzde 5,23; memur emeklilerine ise yüzde 7,45 refah zammı yapıldıı. Böylelikle en düşük memur emeklisi maaşı 9 bin 877 liraya çıktı, ancak bu durum yalnızca kök aylığı 7 bin 500 liranın üstünde olan emekliler için geçerliydi. Kök aylığı 6 bin liranın altında kalan emekliler ise maaşlarını yılsonuna kadar 7 bin 500 lira olarak almaya devam etti. Ayrıca aynı karara göre; tüm kamu personeline bir de eşit miktarda olacak şekilde, yani seyyanen 8 bin 77 liralık ilave ödeme yapılması kararlaştırıldı, alınan bu zamdan ise emekliler faydalanamadı. Emeklilerin kök aylıklarının tamamlanan aylıklarından düşük olma hali, devam ediyor; emekli aylıkları 10 bin liraya tamamlanıyor. Halihazırda yaklaşık 4 milyon emeklinin kök maaşı 10 bin liranın altındadır. Bu nedenle Temmuz 2024'te 6 aylık enflasyon oranında zam yapılacak olsa dahi emekliler enflasyonun altında ezilmeye devam edecek, çünkü zam kök aylıklar üzerinden hesaplanmaktadır. Bu durumda 8 bin lira alan emekli, yüzde 25 zam alsa dahi maaşı 10 bin lira olacak ve maaşları yüksek enflasyona rağmen değişmemiş olacaktır. Bu da emeklilerin alım gücünün gittikçe erimesini beraberinde getirecektir.

Emekliler 20 yıl önce asgari ücretin yaklaşık yüzde 40 üzerinden aylık alırlarken şu anda asgari ücretin yüzde 60’ına denk gelen bir maaşa mecbur bırakıldı. DEM Parti'ye göre memur emeklileri için iki tehlike söz konusudur;

* Memur emeklileri bu Temmuz'da toplu sözleşmeden kaynaklı olarak enflasyondan yaklaşık 5,5 puan düşük zam alacak.

* Ayrıca memur emeklilik bağlama oranları son bir yıl içinde ciddi şekilde düştü. Bir yıl önce emekli olan bir memur aylığının yüzde 71’ini alırken, şimdi emekli olacak bir memur aylığının yüzde 41’ini ancak alabilecektir.

DEM Parti, en düşük emekli maaşının, sendikalar tarafından aylık olarak hesaplanan yoksulluk sınırının yarısına denk gelecek şekilde 6 ayda bir arttırılmasını, aksi halde emeklilerin adeta ölüme terk edilmiş olacağını belirterek, "Bu nedenle emekli aylıklarının ülkedeki ekonomik gidişat da nazara alınarak yeniden ele alınması ve enflasyonist ortamda periyodik olarak artırılması elzemdir" diyor.

DİSK-AR'ın tespitleri

DİSK-AR tarafından hazırlanan ve 23 Mart 2024’te kamuoyuyla paylaşılan “Avrupa’da ve Türkiye’de Emeklilerin Durumu” isimli araştırmadan özet bulgular şöyle:

* Ortalama emekli aylığı merkez Avrupa ülkelerinin 6’da biri: Ortalama emekli aylığı İspanya’da bin 417, Fransa’da bin 485, Almanya’da bin 552, İtalya’da bin 582, Belçika’da bin 717, Hollanda’da 2 bin 3 euro iken Türkiye’de 237 euro.

* Euro cinsinden emekli aylığı 2012 ve 2021 arasında yüzde 33,6 azaldı.

* Avrupa’da Türkiye’den daha düşük aylığına sahip ülke sayısı 2012’de 9 iken 2021’de birdir(1).

* Avrupa’da 2012’de Türkiye’den daha düşük yaşlılık aylığına sahip 11 ülke varken 2023’te yalnızca iki ülke vardır.

* 2012’de 447 euro olan Türkiye’de ortalama yaşlılık aylığı, 2021’de yüzde 37,2 gerileyerek 281 euroya düştü.

* Emekli aylıklarına Türkiye’de Avrupa’nın yarısından daha az kaynak ayrılıyor: Emekli ödemelerinin GSYH’ye oranı AB-27 ortalamasında yüzde 9,5 iken Türkiye’de yüzde 4,1’dir.

* 2021 itibarıyla Avrupa ülkelerinde aktif/pasif oranı ortalama 1,6 iken Türkiye’de bu oran 1,9’dur.

* 2002'de Türkiye’de ortalama emekli ve hak sahibi aylık ve geliri asgari ücretin yüzde 22 fazlası iken 2023’te yüzde 26 altına düştü.

* 2002’de ortalama emekli aylığının kişi başına GSYH’ye oranı yüzde 46,4 iken 2024’te yüzde 27,7’ye geriledi.

* 2002'de yüzde 36,6 olan çalışan veya iş arayan emeklilerin oranı Aralık 2023’te yüzde 55,3’e yükseldi.

* Bütçede emeklilerin payı düşüyor: 2008-2024 arasında SGK’ye yapılan bütçe transferlerinin oranı 5,2 puan azaldı.

* SGK’de emekliler için yeterince kaynak var: Prim gelirlerinin emekli aylıklarını ve sağlık ödemelerini karşılama oranı 2002’de yüzde 61 iken 2023’te yüzde 76,4’e yükseldi.

 

Mermiye var emekliye yok

MA'ya konuşan Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu'na (DİSK) bağlı Emekliler Sendikası (Emekli-Sen) Wan Şube Başkanı Timur Sayyiğit, iktidarın maaşları düşük vermek için enflasyon oranlarını düşük gösterdiğini belirterek, AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2024 yılını “Emekliler Yılı" ilan ettiğini hatırlattı.  Sayyiğit, "Emekliler için insanca bir yaşam umut ederken tam tersi oldu. Bu yılın ‘emeklileri öldürme’ yılı olarak ilan edildiğinin farkına sonradan vardık. Mesela geçen yıl elektrik faturasına 300 TL, suya 250 TL ödüyorduk. Bu yıl elektrik faturası 500, su ise en az 350 TL ile 400 TL arası geliyor. Domatesin kilosu geçen yıl 15 TL iken bu yıl 25 TL ile 30 TL arasında. Ama emekli zammı yerinde duruyor. Kısacası emekli mağdur bir yaşam sürüyor" diye konuştu. Geçmiş yıllarda emeklilerin maaşlarıyla ev alabildiğini, ancak artık üç emeklinin bir ev alamadığını söyleyen Sayyiğit, şunları ekledi: "Diyanet İşleri Başkanı bize şükretmeyi öğretiyor, ancak kendisi milyarlık araçlarla ve korumalarla geziyor. Eşinin 5 milyon TL değerinde bir arabaya bindiği biliyorum. Kürt coğrafyasına yağdırılan mermiler, topların bütçesi halkın bütçesine aktarılsa bu bütçe herkese yeterlidir. Savunmaya aktarılan bütçeyle kendi ceplerini dolduruyorlar." 

***

Kanunla mağduriyet sabitlendi

Emekliler 2000’li yılların başından itibaren hak kayıplarını yaşamaya devam etmektedirler. Bu mağduriyetlerin temel kaynağı ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’dur. 2008 yılında yürürlüğe giren 5510 sayılı yasa ile emekliliğe erişim hakkı zorlaştı, emeklilik yaşı yükseltildi, emekli aylığı elde etme koşulları değişti ve emekli aylıkları düşmeye başladı. Emeklilerin yaşadıkları bu sorunların yanı sıra hak arama mücadeleleri de engelleniyor, kurdukları sendikalar ise valilikler tarafından açılan kapatma davalarıyla muhatap olmak zorunda kalıyor.

***

Garantili projelere akıyor

CHP Genel Başkan Yardımcısı Deniz Yavuzyılmaz, “İktidar, yap-işlet-devret projelerinde şirketlerin kur kaybını dert edindi. Çalışanı duymuyor, dolarları üç beş şirkete aktarıyor” dedi. “Osmangazi Köprüsü, Çanakkale Köprüsü, Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve Avrasya Tüneli’nde garantiler ilk 6 ay için Hazine, işletmeci firmalara 18 milyar 593 milyon TL ödedi” diyen Yavuzyılmaz, 1 Temmuz’da geçiş ücretinin Osmangazi Köprüsü’de bin 808 TL, Çanakkale Köprüsü’nde 740 TL, Avrasya Tüneli’nde 213 TL ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde 180 TL olacağını belirtti. Yavuzyılmaz, “Her araç için fark ödemesi Osmangazi Köprüsü’nde bin 409 TL, Çanakkale Köprüsü’nde 321 TL, Yavuz Sultan Selim Köprüsünde 131 TL ve Avrasya Tünelinde 101 TL olacak” dedi. Yavuzyılmaz, yıl sonunda bu projelere Hazine’nin ödeyeceği tutarın 37 milyar TL’yi geçeceğini aktardı.