• 20 Ekim’de yapılacak parlamento seçimlerinde KDP’nin petrol kaçakçılığı, Türk devletiyle işbirliği, yolsuzluk, hırsızlık, elektrik, su yol vb. hizmet yetersizliği gibi kronikleştirdiği sorunların sandığa oy kaybı olarak yansıması bekleniyor.

MELTEM OKTAY / ALİ AMMAR

Başûrê Kurdistan’da neredeyse iki yıldır ertelenen parlamento seçimleri 20 Ekim’de yapılacak. Seçimleri bu kez Bölge Seçim Komisyonu yerine, Irak Yüksek Seçim Kurulu yapacak. Önceki seçimlerde usulsüzlükleri gözler önüne serilen KDP, bu durumdan en çok kaygılanan taraf. Bu seçimlerde özellikle petrol kaçakçılığı, Türk devletiyle işbirliği, yolsuzluk, hırsızlık, elektrik, su yol vb. hizmet yetersizliği gibi kronikleşmiş sorunların sandığa oy kaybı olarak yansıması bekleniyor.

Kürdistan Bölgesi’nde beşinci dönem ve son parlamento seçimleri 30 Eylül 2018’de yapıldı. Bu seçimde KDP 45, YNK 21, Goran Hareketi 12, Yeni Nesil 8, İslami Toplum Partisi 7, Yekgirtu ve İslami Hareketi 5, Komünist Parti 1 ve Sosyalist Parti 1 sandalye kazandı. Yasaya göre Federe Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’nun görev süresi 4 yıl ve bu süre 6 Kasım 2022’de sona eriyordu. 9 Ekim 2022’de 80 parlamenterin oyu ile 5’inci dönem görev süresi 31 Aralık 2023’e kadar uzatıldı. Irak Federal Mahkemesi bunun yasal olamadığına ve biran önce seçimlerin yapılmasına hükmetti. Görev süresi dolmuş Federe Kürdistan Bölgesi hükümeti 2022 yılından bu yana parlamento seçimlerinin yapılması için 4 defa karar alındı.  Ancak hiçbir karar hayata geçirilmedi.

Seçimler neden yapılamadı?

Irak Yüksek Yargı Konseyi, KDP’nin lehine olan seçim sistemini değiştirdi. Tek bölgeli seçim sisteminden çok bölgeli (Silêmanî, Hewlêr, Halepçe, Dihok) seçim sistemine geçildi. İktidarın güdümündeki Kürdistan Bölgesi Yüksek Seçim Komisyonu’nu feshetti, seçimleri Irak Yüksek Seçim Komisyonu’na bağladı. KDP’nin 6’sını tek başına Türkmenlere ayırdığı ve toplamda 11 olan kota kürsülerini feshetti. KDP, bu karar ardından 10 Haziran 2024’te yapılması planlanan seçimleri boykot etme kararı aldı, seçimler bloke oldu. Göstermelik bir itiraz ve kabul ile Irak Yüksek Yargı Konseyi, Kürdistan Bölgesi Meclisi’nde Türkmenler, Hristiyanlar ve Ermenilere toplamda sadece 5 kişilik kota ayrılması kararı verdi. Kürsü sayısı 95+5 yani 100 olarak bırakıldı. Önceki seçimlerde kürsü sayısı 100+11’di.

KDP’nin hayali seçmenleri

En son 2018’de gerçekleşen genel seçimlerde KDP kamuoyunun gözleri önünde büyük usulsüzlüklere imza atan taraf oldu. Bu seçimin iptal edilmesine yönelik YNK’nin yoğun başvuruları vardı. Buna rağmen kapalı kapılar ardında, ABD ve İngiltere’nin de müdahalesiyle bölge istikrarı adına, KDP ve YNK mevcut sonuçlar üzerine anlaştı. KDP’nin büyük seçim hilesinde önemli iddialardan biri olmayan seçmen ya da naylon nüfustu. Rojava, Bakur ve yine Rojhilat’dan gelen birçok kişinin de oy kullanması bu iddiaların yanına eklendi.

Irak Yüksek Seçim Kurulu yapacak 

Yine peşmergelerin zorla KDP’ye oy verilmesi ve kullanılan oyun  fotoğraflarının çekilerek KDP’ye gönderilmesi yönünde baskı kurması da iddianın ötesinde bir gerçeklikti. Peşmergeler bu kapsamda toplu olarak sandık başına götürülüp oy kullandırıldı. KDP’nin geçmiş dönemdeki bu seçim usulsüzlükleri sebebiyle yapılacak yeni seçim için kimi seçim güvenliği önlemleri alındı.

 

Oyu göster maaşı al

Geçmiş dönemde KDP için en önemli kozlardan biri maaştı. Maaşlar elden verildiği için KDP, maaş verdiği insanlardan sandık başına gittiklerinde oyunun fotoğrafını çekip atmasını istiyordu. Oyun KDP’ye kullanıldığına dair fotoğraf gelmediği zaman insanların ya maaşı kesiliyor ya da işten çıkarılıyorlardı. KDP bu şekilde maaşları insanlara karşı büyük bir şantaj ve baskı aracına dönüştürmüştü. Bu usulsüzlüğe karşı Irak hükümeti bir hamle yaparak maaşların hepsinin bankadan ödenmesini istedi. Şimdiye kadar 500 bin kişinin maaşlarını bankalar üzerinden alması resmileşti. Yani oy kullanacak insanların özgürce oyunu kullanabilmesinin önü açılmış oldu. 

Güvenlik için biyometrik kartlar

Irak Yüksek Seçim Konseyi, KDP’nin seçimlerde yaptığı usülsüzlüklere yönelik başka türlü önemler de aldı. Önceki seçimlerin aksine tüm seçmenlere biyometrik kart dağıtıldı. Özellikle biyometrik kart dağıtılan seçmenlerin Güney Kürdistan ve Irak kimliğinin yani vatandaşlığının olması şartı öngörüldü. Bu şartları karşılayan 18 yaş üstü bütün seçmenlere biyometrik seçim kartı basıldı. Şu ana kada biyometrik kartların neredeyse tümü dağıtıldı. Yine oylar elektronik ve manuel olmak üzere iki türlü yapılacak. Bu sayede elektronik oy ve manuel oy sonuçları birbiriyle karşılaştırılacak. Tüm seçim bölgelerinde parti temsilcilerinin ve adayların huzurunda karşılaştırılıp kayıt altına alınacak. Bu şekilde seçim usulsüzlüklerinin kısmen de olsa önüne geçilmiş olacak. Tüm seçim bölgeleri, sandık kurulan tüm merkezler aynı zamanda Irak Yüksek Seçim Konseyi ve BM temsilcilerinin denetiminde olacak.

Yüzde 30’un temsiliyeti

Önceki dönemlerde seçimlere dair en büyük sorunlardan biri var yönetimlere karşı umudun yitirilmiş olması. Zira önceki seçimlerin katılım oranına bakarak bunu anlamak mümkün. Son Irak seçimlerinde en yüksek katılım oranı yüzde 35 ile Dihok’tayken Hewlêr ve Silêmanî gibi yerlerde oran yüzde 25-30 civarında kaldı. Halkın neredeyse yüzde 75’i sandığa gitmedi. Mevcut temsiliyet halkın sadece yüzde 30’una ait. Hatta bu oranın dahi şaibeli olduğuna, seçimlerde son gece BM’nin müdahalesiyle oranın yükseltildiğine dair kimi iddialar vardı. Seçimin meşruiyetinin tartışmaya açılmasının ya da seçimin iptal edilmesinin önüne geçmek için böyle bir hamle yapıldığı belirtiliyor.

YNK’nin hedefi Hewlêr’i almak 

YNK son İl Meclisleri seçiminde 140. Madde Bölgesi denilen Kürdistan ve Irak arasında ihtilaflı olan Kerkük, Diyala, Selahaddin ve Musul gibi yerlerde büyük bir zafer elde etti. Bu zafer sonucunda bu bölgelerin tümünde KDP kaybetti ve YNK kazandı. Kerkük valiliği de buna dahil. YNK bu seçim zaferinin verdiği psikolojik üstünlük ile seçime daha fazla motive ve organize olmuş görünüyor. YNK’nin bu seçimde temel yoğunlaşma yeri ise Hewlêr. YNK’nin üst düzey yönetim kademesinin hepsi 20 Ekim’de yapılacak seçimler için Hewlêr merkezli konumlanmış durumda. Bunlar içerisinde YNK’nin en üst düzey isimlerinden ve Bafil Talabani’nin iki yardımcısı olan Kosret Resul’ün çocukları bulunuyor. Bunlardan Şalaw Kosret Resul zaten Hewlêr’de seçimlere liste başından aday gösterilen isimlerden biri.

 

KDP’nin Silêmanî’deki oyunları

YNK bu seçimlerde Hewlêr’i KDP’den almayı temel hedef olarak önüne koymuş durumda. KDP de YNK’nin kalesi olarak kabul edilen Silêmanî’de el altından Neweye Nu lideri Şahsuvar Abdulvahit ve Lahor Şeyh Cengi’nin başkanlığını yaptığı Halk Cephesi’ne destek sunuyor. Yine birçok bağımsız aday çıkararak YNK’nin Silêmanî’deki oylarını parçalamaya çalışıyor. Özellikle Lahor Şeyh Cengi yine Yeni Nesil Hareketi ve Goran Haraketi şu an seçim politikalarının tümünü Silêmanî muhalefetli, Silêmanî karşıtlığı üzerinde konumlandırmış görünüyor.

KDP’nin yolsuzluğu sandığa yansıyor

YNK’nin yanı sıra diğer partiler ve adayların seçim propagandasındaki temel argüman; KDP’nin yolsuzluk, hırsızlık ve Türk devleti ile olan kirli ilişkileri. Güney Kürdistan’da halkın gündemini meşgul eden ve değişim isteğini körükleyen ana konu bu. Yine sivil katliamlar karşısındaki sessizlik, Türk askerinin serbestçe Kürdistan topraklarında hareket etmesi ve gerillaya saldırması, bunlara KDP’nin verdiği destek yoğun bir tepki yaratmış durumda.

Nitekim bu propagandanın sonuçları son il meclisi seçimlerinde ortaya çıktı. Kerkük, Musul, Diyala ve Selahaddin’de KDP’nin kaybetmesinin en büyük nedenlerinden biri de Türk devleti ile olan kirli faaliyetleri, yürüttüğü işbirlikçi, ihanetçi politikaydı. 

Projelerin yüzde 90'ı gerçekleşmedi

Petrol kaçakçılığı, yolsuzluklar, hırsızlıklar, elektrik, su yol vb. hizmet yetersizliği gibi kronikleşmiş sorunlar KDP için en büyük dezavantajlardan biri. KDP ve Mesrur Barzani hiçbir vaatlerini yerine getirmedi. Önceki seçimde mega projeler adı altında yaptığı açılışlar ile algı yaratan Mesrur Barzani, bu seçim için de aynı yöntemi devreye koydu. Ancak önceki seçimde temelini attığı dev projelerin yüzde 90’ı gerçekleşmedi. Halkın en temel beklentisi olan 24 saat elektrik ve su, Mesrur Barzani’nin başbakanlığında gerçeğe dönüşmeyen hayali mega projeler olarak kala kaldı. Bölgenin en büyük ve kronik sorunlarının başında hala su ve elektrik geliyor. KDP şimdi aynı vaatler ile bir kez daha halkın karşısında. 

Büyük sürprizler olabilir 

KDP, Kürdistan Bölgesi Parlamento seçimlerine şu an gerektiği düzeyde motive olamadığı ortada. YNK cephesinden ise daha güçlü bir organizasyon, daha iyi bir hazırlık ve daha iddialı bir giriş gerçekleşti. KDP seçim öncesi Mesud Barzani başkanlığında yaptığı merkez komite toplantısında önümüzdeki seçimlerde hükümetin yeniden Mesrur Barzani başkanlığında kurulacağını açıkladı. Buna karşılık YNK Başkanı Bafil Celal Talabani ise “Bizim onayımız olmadan Mesrur Barzani sıradan bir müdür dahi olamayacaktır” açıklaması da Kürdistan medyasında derin yankı buldu. Bafil Celal Talabani önümüzdeki seçimlerde Başbakanın YNK’li bir isim olacağını ve bu temelde hazırlıklarını dile getiriyor. 

Goran Hareketi eriyor

Güney Kürdistan’da öne çıkan en etkili siyasi partilerden biri de Goran Hareketi’ydi. KDP ve YNK’den sonra bölgede uzun süre etkili pozisyonunu koruyan Goran Hareketi son yıllarda bir erimeyi yaşıyor. Son üç seçimde gittikçe hızlanan bir biçimde etkisizleşen Goran Hareketi bir iç karışıklıkla uğraşıyor.Bu karışıklık aslında Goran Hareketi’nin yürüttüğü iktidara dayalı politikaların da bir sonucu. Muhalefetin sesi olma iddiasıyla yola çıkan Goran Hareketi, KDP ile yaptığı ittifaklardan dolayı büyük bir tepki topluyor. Goran Hareketi’nin son seçim politikası da bütünüyle YNK karşıtlığı temelinde oluşmuş durumda.

 

 

Selefilik Kürdistan’a monte ediliyor

Seçimler açısından önemli noktalardan biri de Selefi örgütlere bağlı partiler. Özellikle son 4-5 yıldır KDP’nin yayılmakta zorlandığı yerlerde selefilik teşvik ediliyor. KDP’nin yoğun desteği ile Selefi hareketler hızlıca büyüyor. Güney Kürdistan’da Selefiliği temsilen iki parti bulunuyor. Biri Yekgirtiyu İslami, diğeri Komele Dadgeri. Bu iki parti Türkiye’deki Hüdapar, Müslüman Kardeşler ve AKP ile derin ilişkiler içinde. KDP bu iki partiye de hakimiyeti altında tuttuğu bölgelerde yoğun destek sunarak, alan açıyor. Bölge Başkanı sıfatı ile özel bir af çıkartan Neçirvan Barzani, Eylül ayının başında Selefilerin öncü isimlerinden Mele İsmail Susai’yi cezaevinden çıkarıldı. İsmail Susai, Hewlêr valilik binasına bombalı saldırı düzenleme suçlamasıyla hüküm giymişti. Yaklaşık 6 yıl tutuklanan İsmail Susai serbest bırakıldıktan sonra Hewlêr Asayiş Müdürü Barzan Qasab tarafından Mesud Barzani’nin fotoğrafı altında sıcak biçimde karşılanmıştı. 

Bağımsız adaylarla parçalama politikası

Uzun süreli Barzani iktidarı ile Güney Kürdistan’ın en büyük sorunu insan hak ve özgürlükleri sorunu haline dönüştü. Çok sayıda insan hakları savunucusu her kentte ayrı ayrı bağımsız aday olmuş durumda. KDP, Dihok ve Hewlêr'de etkin olduğunu düşündüğü bazı bağımsız adayları geri çektirdi. Adaylar kendi tercihleri ile çekildiklerini beyan etseler de baskı şüphelerini giderecek bir şey de söylemediler. YNK'nin Hewlêr'e yönelik ciddi atağı halk toplantıları ile aralıksız sürüyor. KDP ise YNK'ye karşı Silêmanî merkezli çok sayıda oluşumun gelişimine destek sunarak parçalama politikası izliyor.

 

***

32 yılda 5 dönem

1991 baharında Güney Kürdistan halkı Baas rejimine karşı ayaklandı. Daha sonra Eniya Kurdistani (Kurdistan Cephesi) yönetimi devraldı. Ardından 8 Nisan 1992 tarihinde Eniya Kurdistani tarafından bir komisyon kuruldu. Bu komisyon Kürdistan Ulusal Meclisi (Parlamento) yasasını yazdı. Kürdistan Bölgesi Parlamento seçimleri ilk defa 19 Mayıs 1992 tarihinde 967 bin 229 seçmenin katılımıyla yapıldı. Kürdistan Bölgesi Parlamentosu 4 Haziran 1992 tarihinde ilk oturumunu yaptı ve 1996 yılına kadar çalışmalarını oybirliğiyle yürüttü. Ancak 31 Ağustos 1996 tarihinde Baas rejiminin tankları KDP işbirliğiyle parlamento binasına kadar ilerleyerek Hewlêr’i işgal etti. YNK parlamenterleri parlamentodan çekildi ve 2002 yılına kadar parlamento oturumlarına katılmadı. Ardından 4 Ekim 2002 tarihinde YNK parlamenterlerinin katılımıyla parlamento yeniden toplandı. 30 Ocak 2005’ten 30 Eylül 2018’e kadar dört kez parlamento seçimleri yapıldı. Kürdistan Bölgesi Parlamentosu 32 yıllık tarihi boyunca 5 dönem gördü. Ancak parlamento seçimleri ve hükümet kurulması süreçleri demokratik temelde değil her zaman siyasi partilerin kendi içindeki anlaşmalara göre gerçekleşti. Ayrıca parlamentonun 5 döneminde de yasal görev süreleri uzatıldı.