• Bu coğrafyada devlet Hades’ten büyüktür. 20 yıllık AKP iktidarında devletin doğruca tetiği çektiği; dahli, kusuru veya azmettiriciliğinin bulunduğu ölümleri incelemeye karar verdiğim daha ilk gün gördüm devletin can almadığı tek bir günün olmadığını. İHD ve TİHV'in 2002’den başlayıp yıllık raporlarını karşılaştırarak inceledim. Öyle çok ölüm vardı ki bunlar raporlara sığmamıştı.
• Yargısız İnfazlar, Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler, Faili Meçhuller, Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler, Suikast ve Saldırılar, Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler, Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler, Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri, Namus ve Nefret Cinayetleri, Çocuk Ölümleri, Şüpheli Ölümler… Canımı en çok acıtanlar var bir de: Çocuk İntiharları…
• 7 bin 317 kadın cinayeti, en az 30 bin 546 iş cinayeti ve AKP iktidarı boyunca devletin doğrudan tetiği çektiği veya dahli, kusuru, azmettiriciliğinin bulunduğu en az 57 bin 73 cinayet işlendi Türkiye’de. İHD ve TİHV verileri 2002 ile 2022 yılları arasında en az 19 bin 210 ölüm rapor ediyor. 1809’u yargısız infaz, 1266’sı gözaltı merkezleri veya cezaevlerinde gerçekleşen cinayet ve ölümler, 518’i ise faili meçhul.

Dosya: Ölüm iktidarı -1- MİHEME PORGEBOL

Anadolu koca bir mezarlıktır artık. Türkiye, ölüler ülkesi ve burada her şey ölümle ilişkilidir. Sokakta bir kedinin üzerinden arabalarla geçilmiş; paramparça cesediyle karşılaşınca “neden kimse durup almadı oradan?” diye sormak gelmiyor artık aklınıza burada. Gabonlu gencecik bir kadın öldürülünce katilleri kutlama yapılırcasına defalarca formaliteden ifadeye çağrılıp serbest bırakılabiliyor. 9 yaşındaki Suriyeli çocuk önce tecavüz edilip, ardından işkence edildikten sonra boynuna iple briket bağlanarak su kuyusuna atılabiliyor ve hayret etmiyorsunuz buna. Annenizin ölüsünü haftalarca camdan izleyebiliyorsunuz, kardeşiniz panzerlerin arkasında sürüklenebiliyor, taziyesinde çocuğunuzu öldüren kurşunun maddi bedelini isteyen tebligat alabiliyorsunuz bu ülkede. Ve bütün bunlara itiraz etmenin birçok adı var burada: Suç, bölücülük, terörizm, provokatörlük, vandallık, şüphelilik ve daha bir sürü itham. Burası bir ülke değil artık.

Onlar sayıdan ibaret değil

Bu coğrafyada devlet Hades’ten büyüktür. 20 yıllık AKP iktidarında devletin doğruca tetiği çektiği; dahli, kusuru veya azmettiriciliğinin bulunduğu ölümleri incelemeye karar verdiğim daha ilk gün gördüm devletin can almadığı tek bir günün olmadığını. İnsan Hakları Derneği (İHD) ve Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV) 2002’den başlayıp yıllık raporlarını karşılaştırarak inceledim. Öyle çok ölüm vardı ki bunlar raporlara sığmamıştı. Her ölüm istatistiğinde “en az” ibaresi özellikle bulunuyordu. “En az 91 çocuk ölümü”, “En az 83 cezaevinde ölüm”, “En az 30 faili meçhul…” Yıllara göre incelediğim bu raporlara yansıyan verileri incelerken sürekli aklımda yaşam savunucularının sıklıkla ifade ettiği “onlar sayıdan ibaret değil” cümlesi dönüp duruyordu. Evet, öyle olmayabilirler ama hangi güç yetebilirdi bu mezarlıktaki ölülerin hikayesini yazmaya? “Yalnızca isimlerinin yazıldığı kâğıtlarla tüm ülkenin üstü örtülebilir” diyorum içimden; aklıma Hrant Dink’in cenazesini örten gazete kâğıdı geliyor. Buruşturulup çöpe atıldığını düşünüyorum o gazetenin. Bu yüzden bırakıyorum ölülerin hikayelerini düşünmeyi.

Ölümler

Binlerce sayfalık raporları okurken fark ediyorum ki bu iş böyle olmaz, ölümleri kategorilere göre ayırmam gerekiyor. Çünkü İHD ve TİHV inat ve ısrarla tuttuğu bu raporlarda bunu yapmanın olanağını tanımış. Kendi belirledikleri kriterlere göre her sene bilançosunu tutmuşlar ülkenin üstünde bulut gibi gezen ölümün. O kadar çok kategori var ki, ben birbirine benzeyen ölümleri derleyip yeni bir kategorilendirmeye ihtiyaç duyuyorum. Yargısız İnfazlar, Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler, Faili Meçhuller, Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler, Suikast ve Saldırılar, Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler, Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler, Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri, Namus ve Nefret Cinayetleri, Çocuk Ölümleri, Şüpheli Ölümler… Canımı en çok acıtanlar var bir de: Çocuk İntiharları…

En az 30 bin 546 iş cinayeti

Raporların arasında gezinirken fark ediyorum; biri 1986’da diğeri 1990’dan beri binlerce üye ve çalışanıyla ölümlere karşı hak mücadelesi verip bu kayıtları tutmaya çalışan Türkiye’nin iki büyük kurumun ölümleri saymaya yetemediğini. Kadın ve iş cinayetlerine dair yeterli verileri yoktu bu iki kurumun. Dolayısıyla bu iki kategoriyi başka kaynaklardan edinmem gerekiyordu. İlk olarak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’nin (İSİG Meclisi) raporlarına baktım. Her ay katledilen arkadaşları için büyük bir özveri ve özenle raporlar hazırladıklarını biliyordum. İnternet sitelerinde herkesin erişimine açık bu veriler AKP’li yıllarda en az 30 bin 546 iş cinayeti yaşandığını söylüyordu. Siz bu satırları okurken sayı artıyordu.

7 bin 317 kadın cinayeti

Kadın cinayetlerine dair veriler için de aklıma ilk olarak Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun Anıt Sayaç’ına (www.anitsayac.com) bakmak geldi. Buradaki veriler 2008 tarihiyle başlıyordu, öncesine ait veriler yoktu. Kim bilir 2008’deki veriler de yılın hangi ayından başlamıştı. Bu yüzden de öncesine ait verileri başka yerden bulmam gerekiyordu. Birçok kadın kurumuna ulaştım, birçok aktivistle görüştüm ancak Türkiye’de kadın hareketinin bu işleri yapabilecek güce ve imkana erişmesi çok yakın tarihlere tekabül ettiği için olsa gerek, hiçbir yerden tatmin edici bir dönüş alamadım. Ya da “kadının adı yok.” Son olarak Kadın Zamanı Derneği’nden aynı zamanda TJA aktivisti Dilek Başalan’a sordum. Dilek bana “2009 yılında bir milletvekili bakanlıktan kadın cinayetlerine dair veri paylaşılmasını talep etmiş. Bakanlık geçmiş döneme dair verileri paylaşmış fakat sonrasında sayının çok artmasından kaynaklı veri paylaşmayı durdurmuşlar” dedi. Birkaç gün içerisinde Dilek aracılığıyla bu verilere de ulaşıp nihayet 7 bin 317 kadın cinayeti buldum. Yine AKP’li yıllarda en az 480 namus ve nefret cinayeti işlenirken 758 kişi de suikast veya doğrudan saldırı sonucu yaşamını yitirdi.

Tetiği devlet çekti

AKP iktidarı boyunca devletin doğrudan tetiği çektiği veya dahli, kusuru, azmettiriciliğinin bulunduğu en az 57 bin 73 cinayet işlendi Türkiye’de. Üstelik bunlar yalnızca İHD, TİHV, İSİG Meclisi, Anıt Sayaç ve Fatma Kurtulan’ın 2009 yılında dönemin Adalet Bakanı Sadullah Ergin’e verdiği soru önergesine gelen cevaba dayanıyor. Ya bu kaynakların görmediği ölümler? Ya kimsenin ruhunun duymadığı ölümler? Ya devletin fail olduğu ama başkasına yıktığı ölümler? Peki ya depremler, seller, yangınlar, pandemide devletin ihmal ve kusurundan ötürü yaşanan ölümler? Hangimizin bastığı hangi toprak parçasında ölen biri olmadı? Cenazeleri yan yana dizsek ne olur mesela?

Savaş ve ölüm

İHD ve TİHV verileri 2002 ile 2022 yılları arasında en az 19 bin 210 ölüm rapor ediyor. 19 bin 210 ölümün en az 1809’u yargısız infaz, 1266’sı gözaltı merkezleri veya cezaevlerinde gerçekleşen cinayet ve ölümler, 518’i ise faili meçhul. Hak kurumlarının rapor ettiği veriler en çok ölümün devletin başına gelen her iktidarın inatla sürdürdüğü Kürt savaşı kapsamındaki çatışmalar ve işgal operasyonlarında yaşandığını söylüyor. Herkesin malumu olan bu sebepten kaynaklı olarak en az 8 bin 642 Türk askeri ve PKK gerillası yaşamını yitirdi. Üstelik bu sayıda yeterli veriye ulaşamadığım 2005 yılında gerçekleşmiş ölümler yer almıyor. Devletin Kürt halkının inkâr ve imhasına dayalı savaş politikaları kapsamında ise gerek çatışmalarda gerek faili meçhullerde gerek yargısız infazlar ve çeşitli biçimlerde en az 15 bin insan yaşamını yitirdi. Geçen son yirmi yılda en çok ölümün gerçekleştiği yıl ise 2016 yılı oldu. Bu yılda 3142 ölüm yaşanırken en az ölümün yaşandığı yıl ise Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın mektubuyla Çözüm Süreci'nin başladığı 2013 yılı oldu. Bu yıl, Kürt savaşından kaynaklı toplam ölüm sayısı 30’a kadar düşmüşken toplam ölüm sayısı 406 oldu.

* * * 

Yıllara göre ölüm istatistikleri

2022

Yargısız İnfazlar: 15

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 62

Faili Meçhuller: Yeterli veri yok

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 7

Suikast ve Saldırılar: 1

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 482

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 1

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 10

Namus ve Nefret Cinayetleri: 15

Çocuk İntiharları: Yeterli veriye ulaşılamadı.

Şüpheli Ölümler: Yeterli veriye ulaşılamadı

Diğer: Yeterli veri yok

TOPLAM: 593

 

2021

Yargısız İnfazlar: 16

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 58

Faili Meçhuller: 5

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 156

Suikast ve Saldırılar: 26

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 346

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 6

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 22

Namus ve Nefret Cinayetleri: 12

Çocuk İntiharları: 10

Şüpheli Ölümler: 289

Diğer: 61

TOPLAM: 1007

 

2020

Yargısız İnfazlar: 71

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 61

Faili Meçhuller: 4

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 82

Suikast ve Saldırılar: 20

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 492

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 1

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 23

Namus ve Nefret Cinayetleri: 9

Çocuk İntiharları: 14

Şüpheli Ölümler: 89

Diğer: 31

TOPLAM: 897

 

2019

Yargısız İnfazlar: 38

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 70

Faili Meçhuller: 9

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 188

Suikast ve Saldırılar: 24

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 590

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 3

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 20

Namus ve Nefret Cinayetleri: 7

Çocuk İntiharları: 16

Şüpheli Ölümler: 152

Diğer: 79

TOPLAM: 1196

 

2018

Yargısız İnfazlar: 30

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 28

Faili Meçhuller: Yeterli veri yok

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 7

Suikast ve Saldırılar: Yeterli veri yok

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 657

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 3

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 10

Namus ve Nefret Cinayetleri: Yeterli veri yok

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: Yeterli veri yok

Diğer: 39

TOPLAM: 774

 

2017

Yargısız İnfazlar: 33

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 52

Faili Meçhuller: 12

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 46

Suikast ve Saldırılar: 18

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 656

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 7

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 19

Namus ve Nefret Cinayetleri: 5

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: 49

Diğer: 178

TOPLAM: 1075

 

2016

Yargısız İnfazlar: 594

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 41

Faili Meçhuller: 22

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 35

Suikast ve Saldırılar: 63

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 1669

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 21

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 20

Namus ve Nefret Cinayetleri: 10

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: 21

Diğer: 646

TOPLAM: 3142

 

2015

Yargısız İnfazlar: 289

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 233

Faili Meçhuller: 17

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 87

Suikast ve Saldırılar: 176

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 483

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 5

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: Yeterli veri yok

Namus ve Nefret Cinayetleri: 9

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok.

Şüpheli Ölümler: 43

Diğer: Yeterli veri yok

TOPLAM: 1342

 

2014

Yargısız İnfazlar: 103

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 60

Faili Meçhuller: 47

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler:

Suikast ve Saldırılar: 41

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 26

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 3

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 43

Namus ve Nefret Cinayetleri: 14

Çocuk İntiharları: 24

Şüpheli Ölümler: 48

Diğer: 68

TOPLAM: 477

 

2013

Yargısız İnfazlar: 44

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 44

Faili Meçhuller: 18

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 18

Suikast ve Saldırılar: 77

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 30

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 8

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 61

Namus ve Nefret Cinayetleri: 17

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: 21

Diğer: 68

TOPLAM: 406

 

2012

Yargısız İnfazlar: 47

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 83

Faili Meçhuller: 27

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 13

Suikast ve Saldırılar: 68

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 507

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 19

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 69

Namus ve Nefret Cinayetleri: 18

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: 21

Diğer: 95

TOPLAM: 967

 

2011

Yargısız İnfazlar: 76

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 41

Faili Meçhuller: 46

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 74

Suikast ve Saldırılar: 40

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 425

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 3

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 52

Namus ve Nefret Cinayetleri: 11

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: 55

Diğer: 81

TOPLAM: 904

 

2010

Yargısız İnfazlar: 43

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 45

Faili Meçhuller: 22

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 70

Suikast ve Saldırılar: 2

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 244

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 5

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 51

Namus ve Nefret Cinayetleri: 27

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: 51

Diğer: 141

TOPLAM: 701

 

2009

Yargısız İnfazlar: 97

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 43

Faili Meçhuller: 18

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 76

Suikast ve Saldırılar: 36

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 141

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 22

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: Yeterli veri yok

Namus ve Nefret Cinayetleri: 31

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: 41

Diğer: 145

TOPLAM: 650

 

2008

Yargısız İnfazlar: 37

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 47

Faili Meçhuller: 30

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 91

Suikast ve Saldırılar: 46

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 740

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 29

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 48

Namus ve Nefret Cinayetleri: 15

Çocuk İntiharları: 33

Şüpheli Ölümler: 22

Diğer: 145

TOPLAM: 1283

 

2007

Yargısız İnfazlar: 34

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 11

Faili Meçhuller: 42

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 84

Suikast ve Saldırılar: 11

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 424

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 41

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: Yeterli veri yok

Namus ve Nefret Cinayetleri: 52

Çocuk İntiharları: 47

Şüpheli Ölümler: 27

Diğer: 136

TOPLAM: 909

 

2006

Yargısız İnfazlar: 49

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 21

Faili Meçhuller: 21

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 81

Suikast ve Saldırılar: 52

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 345

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 40

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 21

Namus ve Nefret Cinayetleri: 145

Çocuk İntiharları: 62

Şüpheli Ölümler: 82

Diğer: 79

TOPLAM: 998

 

2005

Yargısız İnfazlar: 61

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 16

Faili Meçhuller: 4

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: Yeterli veri yok

Suikast ve Saldırılar: Yeterli veri yok

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: Yeterli veri yok

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: Yeterli veri yok

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: Yeterli veri yok

Namus ve Nefret Cinayetleri: Yeterli veri yok

Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: Yeterli veri yok

Diğer: 295

TOPLAM: 376

 

2004

Yargısız İnfazlar: 46

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 180

Faili Meçhuller: 47

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 27

Suikast ve Saldırılar: 28

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 240

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 59

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 18

Namus ve Nefret Cinayetleri: 43

Kadın ve Çocuk İntiharları: 97

Şüpheli Ölümler: 14

Diğer: 59

TOPLAM: 858

 

2003

Yargısız İnfazlar: 46

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 22

Faili Meçhuller: 52

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: 18

Suikast ve Saldırılar: 22

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 115

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 20

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: 6

Namus ve Nefret Cinayetleri: 40

Kadın ve Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: 6

Diğer: 152

TOPLAM: 499

 

2002

Yargısız İnfazlar: 40

Cezaevlerinde ve Gözaltında Ölümler: 48

Faili Meçhuller: 75

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölümler: Yeterli veri yok

Suikast ve Saldırılar: 7

Askeri Çatışmalar ve İşgal Sonucu Ölümler: 30

Mayın vb. Patlayıcı Sonucu Ölümler: 35

Şüpheli Asker ve Polis Ölümleri: Yeterli veri yok

Namus ve Nefret Cinayetleri: Yeterli veri yok

Kadın ve Çocuk İntiharları: Yeterli veri yok

Şüpheli Ölümler: Yeterli veri yok

Diğer: 2

TOPLAM: 237

 

YARIN: AKP devlet oldu, özgürce öldürüyor