Uzun COVID-19: Halsizlik dalgaları

• COVID-19’dan daha can sıkıcı bir şey varsa o da COVID-19 belirtilerini aylarca, hatta yıllarca göstermeye devam etmek olsa gerek. Peki, uzun COVID-19 nedir? Uzun Covid egzersiz yapma kabiliyetinizi yok ediyor olabilir.

*RACHEL FAİRBANK

Çeviri:Serap Güneş

Uzun Covid’li birçok kişi için önemli bir semptom egzersiz yaparken zorlanmak, çünkü bu hastalar sınırlarını zorladıklarında, yıkıcı bir yorgunluk hissediyorlar.

Efor sonrası halsizlik (PEM) olarak bilinen egzersizle ilgili bu sorunlar aynı zamanda kronik yorgunluk sendromunun (ME/CFS) tanımlayıcı semptomları.

Nature Communications dergisinde yayınlanan yeni bir çalışma, bu bitkinlik hissine bir açıklama getirerek, uzun Covid’li hastaların egzersiz yaptıktan sonra vücutlarında yaygın kas hasarı, kas bileşiminde değişiklikler ve bozulmuş enerji metabolizması da dahil olmak üzere bir dizi değişiklik yaşadıklarını öne sürüyor.

Bateman Horne Center'da ME/CFS ve uzun Covid’li hastaların tedavisinde uzmanlaşmış bir doktor olan Lucinda Bateman, bu çalışmanın "aslında efor sonrası halsizliğin vücuda verdiği zararı gösterdiğini" söylüyor. Bateman'ın belirttiği gibi, bu, uzun Covid hastalarının kaslarında bulunan "iltihaplanma, hasar, yara izi ve pıhtıları" göstermeyi de içeriyor. Araştırmacılar ayrıca egzersiz sonrasında vücudun mikroskobik enerji fabrikaları olan mitokondrinin aktivitesinde de farklılıklar buldular.

Çare: Hızınızı ayarlayın

Çalışmada, araştırmacılar 25 uzun Covid hastasını inceledi. Bu hastaların hepsi gençti -ortalama yaş 41- ve önceden var olan başka bir rahatsızlıkları yoktu ve hepsi uzun Covid nedeniyle iş ve sosyal yaşamlarında önemli bir düşüş yaşıyordu.

Amsterdam Vrije Üniversitesi'nde egzersiz fizyoloğu ve çalışmanın ortak yazarlarından Rob Wüst, çalışmaya katılmak için efor sonrası halsizliğe sahip olmaları gerektiğini söylüyor.

Katılımcılara kardiyopulmoner egzersiz testi uygulandı ve bitkin düşene kadar egzersiz yapmaları istendi, bu da efor sonrası halsizlik nöbetini tetikledi.

Vücutlarının geçirdiği değişiklikleri tanımlamak için araştırmacılar kan aldı ve egzersiz testinden bir hafta önce ve bir gün sonra kas biyopsisi yaptı. Bu testlerden elde edilen sonuçlar daha sonra yaş ve cinsiyet açısından eşleştirilmiş 21 sağlıklı hastadan elde edilen sonuçlarla karşılaştırıldı.

Wüst, "Normalde diğer tüm kronik hastalıklardan egzersizin sizin için iyi olduğunu, egzersizin ilaç olduğunu biliyoruz" diyor. "Ancak bu hastalar daha da kötüleşiyor."

Vücudun enerji sistemlerinde değişiklikler

Egzersizden sonra semptomların kötüleşmesi o kadar benzersiz bir olguydu ki, Wüst ve meslektaşları uzun Covid hastalarına neler olduğunu anlamak istediler.

Keşfettikleri temel değişiklikler, sağlıklı hastalara kıyasla vücudun enerji üretme kabiliyetindeki farklılıklardı. Vücudun enerji için kullandığı bir molekül olan ATP'yi üreten biyokimyasal bir süreç olan oksidatif fosforilasyonda daha düşük seviyeler, farklardan bir tanesiydi. Ayrıca, egzersizden sonra ATP moleküllerini üreten hücresel güç istasyonları olan mitokondrilerin aktivitesinde de bir azalma olduğunu gözlemlediler.

Wüst, "Egzersiz sonrasında mitokondriyal fonksiyonları hızla bozuluyor" diyor. "Bu onları bir kısır döngüye sokuyor, çünkü kendilerini her aşırı zorladıklarında mitokondriyal fonksiyonlarında ve metabolizmalarında bir çöküş yaşıyorlar."

Tükenme noktası

Vücudun enerji üretme kabiliyeti üzerindeki etki, efor sonrası halsizliği olan hastaların 24 saat arayla iki egzersiz testi yaptığı ve bitkin düşene kadar egzersiz yapmalarının istendiği deneylerden elde edilen sonuçlarla da destekleniyor.

İkinci günkü egzersiz testi sırasında, efor sonrası halsizliği olan hastaların enerji üretme kabiliyetlerinde bozulma görülmüş ve ilk güne kıyasla çok daha kısa sürede ve çok daha az egzersizle tükenme noktasına ulaşmışlar. Efor sonrası halsizliği olmayan kişiler ise tükenme noktasına ulaşmadan önce her iki günde de çok benzer miktarlarda egzersiz yapabilmişler.

Vücudun enerji için oksijen kullanmaktan anaerobik metabolizmaya (hücrede daha az enerji üreten ve daha az verimli olan bir biyokimyasal süreç) geçtiği nokta, vücudun kullanabileceği çok az miktarda enerji kaldığı için insanların yapabilecekleri açısından "duvara çarpacakları" zamandır.

Antrenmanlı sporcular için "duvara çarpma" maratonun sonunda gerçekleşebilir. Efor sonrası halsizliği olan kişiler için "duvara" çarpma, sitede yürüyüşe çıkmak, duş almak veya ev işi yapmak gibi günlük aktivitelerde gerçekleşebilir.

Araştırmaları efor sonrası halsizlik üzerine odaklanan Pasifik Üniversitesi'nden araştırmacı Todd Davenport, anaerobik eşiğinizin yorgunluktan düşmeden önce ne kadar aktivite yapabileceğinizi belirlediğini söylüyor. Anaerobik eşiğinizin üzerinde çok uzun süre ya da çok iyi çalışamazsınız, diye ekliyor.

Vücudun enerjiyi kullanma şeklindeki bu değişiklik, efor sonrası halsizliği olan hastalara özgü. Kalp yetmezliği, kronik obstrüktif akciğer hastalığı veya kistik fibrozis gibi egzersiz yapmayı zorlaştıran diğer rahatsızlıkları olan hastalar için egzersiz hala faydalıdır ve vücutlarının enerji üretme biçiminde aşırı efora bağlı bir değişiklik yoktur.

Kas lifi bileşimindeki değişiklikler

Wüst ve çalışma arkadaşlarının bulduğu bir diğer önemli fark, uzun Covid hastalarının kas bileşimindeki değişiklikler. Bu bireylerde sağlıklı hastalara kıyasla daha yüksek oranda hızlı kasılan kas lifi olduğunu gördüler.

Hızlı kasılan kas lifleri, ağır nesneleri kaldırmak veya sprint atmak gibi hızlı, patlayıcı hareketler için kullanılırken, yavaş kasılan kas lifleri yürüme veya dayanıklılık koşusu gibi daha yavaş, daha istikrarlı aktiviteler için kullanılır.

Wüst, "İnsanlarda lif tiplerini değiştirmenin zor olduğunu ve bunun hareketsizlikle gerçekleşmediğini biliyoruz" diyor. "Lif türlerini başka bir şey değiştiriyor."

Bu değişikliğe neyin yol açtığını bilmeseler de, değişikliğin kendisi hastaların yaşadığı yorgunluğu kısmen açıklamayabilir. Wüst, "[Hızlı kasılan kas lifleri] enerjiyi daha hızlı kullanıyor ve bu nedenle daha çabuk yoruluyorlar" diyor.

Vücudun iyileşme yeteneğindeki değişiklikler

Wüst ve çalışma arkadaşları, vücudun enerji kullanma kabiliyetindeki ve kas liflerinin bileşimindeki değişikliklere ek olarak, kas hasarına dair de kanıtlar buldu.

Cornell Üniversitesi'nde moleküler biyolog olan ve araştırmaları uzun Covid ve ME/CFS hastalarında efor sonrası halsizliği anlamaya odaklanan Maureen Hanson, sağlıklı bir insanda "kaslar yıkılır ve inşa edilir, egzersizden sonra bu şekilde iyileşirsiniz" diyor. "Sağlıklı kişinin egzersize bir yanıtı vardır ve bu yanıt ME/CFS hastasının yanıtından farklıdır."

Hanson ve çalışma arkadaşları tarafından yürütülen bir dizi çalışmada, uzun Covid ve ME/CFS hastalarının egzersizden sonra iyileşme kabiliyetlerinde bozulma olduğu görülmüş. Sağlıklı bir insanda, egzersizin neden olduğu kas hasarı onarılmaya başlar ve bu süreçte güçlenmelerine neden olur. Efor sonrası halsizliği olan bir kişide, bu onarım süreci düzgün çalışmaz ve birikmiş hasara yol açar.

Bu bozulmuş egzersiz iyileşmesinin kanıtı, hem egzersizden önce hem de sonra kas skarlaşması, iltihaplanma ve kan pıhtılaşması belirtileri ile Nature Communications çalışmasındaki uzun Covid hastalarının kas dokusunda da görüldü. Wüst, "Çok fazla kas hasarı ve geçmişte hasar olduğuna dair işaretler gördük" diyor.

Bu hasarın, birden fazla efor sonrası halsizlik nöbetinin bir sonucu olduğu ve daha sonra iyileşme yeteneğinin bozulmasıyla daha da arttığı düşünülüyor.

Efor sonrası halsizlik

Davenport, uzun Covid veya ME/CFS'li birçok hasta için aşırı eforun markete gitmek veya dişlerini fırçalamak gibi günlük aktivitelerini yerine getirirken meydana gelebileceğini belirterek, "Genellikle insanları gördüğümüzde, yavaşça yuvarlanan bir çöküş içindedirler, bunlar sürekli efor sonrası halsizlik dalgalarıdır" diyor.

Bu çalışma, efor sonrası halsizliği olan hastalar için, genellikle pacing olarak adlandırılan bir strateji olan çökmeleri en aza indirmek için enerji sınırları içinde kalmanın önemini doğruluyor. Bateman, "Efor sonrası halsizliğin şiddetini ve süresini en aza indirmek istiyorsunuz" diyor.

Kaynak: Nationalgeographic