Emeğe değil, halılara hayranlar

• Çocuk yaşta halı dokuma işinde çalışma başladığı için görme bozukluğu ve eklem ağrıları gibi sağlık sorunları oluşan Paryosh M., “Düşük ücretle dokuduğumuz halılar yüksek fiyata satılıyor. Kimse çektiğimiz acıları, hastalıkları görmüyor” dedi.

Rojhilatê Kurdistan şehirlerinden Diwandere’de el sanatları alanında çalışanların yüzde 85’i kadın. Özellikle el dokuması halılar, özgün tasarım ve renklerle işleniyor. Halılar, dünyaca ünlü İran halıları arasında büyük beğeni toplarken, işin perde arkasındaki kadınların emeği ise görünmüyor.

Paryosh M. adlı kadın 12 yaşında halı dokumaya başlayarak uzmanlaşmış. Diwandere’de halı dokuma atölyesi olmadığı dönemde Bicar'da atölyeye gitmiş.

“Halı yaparken hissettiğim en güzel duygu halının kesildiği zamandır. Çünkü hem emeğin karşılığını görüyorsunuz hem de para alıyorsunuz” diyen Paryosh M., şu anda kendi evinde makinayla halı dokuyor.

Herkes hayran kalıyor ama…

Halı dokumacılığının artık bir “el sanatı” olarak görülmediğini söyledi ve ekledi: “Değerli bir sanat olarak görülseydi dokumacılara ödenen ücret bu kadar düşük olmazdı. Herkes bizim el emeğimizi görüp hayran kalıyor. Bize düşük ücret verilerek yaptırılan halılar yüksek fiyata satılıyor. Ama kimse dokuma yaparken çektiğimiz acıları, hastalıkları görmüyor! Kadınlar için bağımsız bir pazarlama imkânı yok. İlgili kurum ve kuruluşlar bizi desteklemiyor.”

Gözleri bozuldu, ağrıları arttı

Jinha’ya konuşan Paryosh M., halı dokumanın neden olduğu mesleki hastalıkları şöyle sıraladı: “Halı dokumak için çok fazla ışık gerekiyor. Daha önce çalıştığımız halı dokuma atölyelerinin çoğu loş ışıklıydı. Bu iş gözlerimi bozdu. Sürekli eğilmek ve uzun süreli düzensiz oturmak omurganın şeklini değiştirerek kronik sırt ağrısına neden oldu. Tellerin sürekli tutulması sonucu parmaklarda oluşan kireçlenmeler, diz kemiklerinin deformasyonu ve eğilmesi, bacak kireçlenmeleri ve leğen kemiğinin daralması sık görülen hastalıklarımız arasında. Hatta birçok kadın doğum yaparken sorunlar yaşıyor. Anne karnında bebek ölümleri nedeniyle kürtaj olmak zorunda kalan kadınlar oluyor.”

Tam bir emek sömürüsü

İnsan hakları savunucusu Galavizh Salami ise, “Yeterli sermayeye sahip kişiler, köylerde düşük gelirli ailelerin çocuklarını halı dokuma sektöründe çalışmak üzere teşviklerde bulunuyor. Halılar çok düşük fiyatlarla çocuklara yaptırılıyor. Ancak yüksek fiyatlarla dış pazarlarda satılıyor” dedi.

Köylerde yaşayan dar gelirli kadınların bu işe daha çok yöneldiğine işaret eden Salami, kadınların dokuduğu halıların satışının genellikle dokumacı olmayan kişilerce yapıldığını vurguladı.

Galavizh Salami, dayanıklılığıyla bilinen Kürt halılarını ise, “Genellikle yün iplik üzerine yapılan simetrik düğümle dokunuyor. Sine’nin dünya çapındaki şöhretinin nedeni zarif kilimler olmasıdır. Bicar halısının ayırt edici özelliği dokusunun katlanamayacak şekilde olmasıdır. Eskiden bu halılara sağlamlığını gösteren ‘Lol’ adı veriliyordu” şeklinde tanımlıyor. DİWANDERE